Nåværende revisjon fra 2. jan. 2019 kl. 09:52

Innhold

1 Befolkningssamansetnad
2 Oppvekst- og levekår
3 Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø
4 Skader og ulykker
- 4.1 Personskadar behandla i sjukehus
- 4.2 Andre ulykker
5 Helserelatert atferd
6 Helsetilstand
7 Helsetilstand
8 Oppsummering av utfordringar i Flora kommune

Befolkningssamansetnad

Folketalsutvikling

Befolkninga i Vestland har på fylkesbasis hatt vekst siste fem åra. Ein ser vekst i dei største kommunane, medan mindre kommunar har hatt negativ eller svingande befolkningsutvikling. Det er ein generell trend at folketalet aukar i alder over 80 og at det er ein reduksjon i gruppa 0-17 år.

Befolkningsutvikling blir sett på som ein indikator for regional utvikling. Ønsket om befolkningsvekst har samanheng med fleire forhold som kommunens inntektsgrunnlag og tilgang på arbeidskraft. Utvikling i innbyggjarartal har betyding for kommunen sine planar på omfang og kvalitet av dei ulike tenestane som skal leverast til innbyggjarane i framtida.

Folketalsframskrivingar

Kommunane i Vestland kan forvente at andel eldre over 80 år aukar kraftig fram mot 2040. Folketalsutviklinga i alderesgruppa 0-17 år er meir usikker. Ein vil truleg sjå ein nedgang i folketal i den yngste aldersgruppa i åra som kjem. Det er verdt å merke at SSB vil oppdatere sine berekningar i juni 2020.

Høg levealder betyr at folk er ved god helse og at vi har gode velferdsordningar, fleire eldre betyr også at det blir fleire som er sjuke og som har behov for helse- og omsorgstenester. Kjelde: 'St.meld. nr. 47, 2008-2009, Samhandlingsreformen.Berekningar har vist at forventa auke i levealder i Noreg vil føre til meir enn dobling i førekomst av demens frå 2015 til 2050, dersom aldersspesifikk utbreiing held seg på dagens nivå. Kjelde: 'Folkehelserapporten 2014. Kommunen må ha ein langsiktig plan for å førebu det aukande tal eldre som vil gje auka belastning på kommunen sitt helse og velferdsapparat.

Etnisk samansetting og utvikling

Innvandrarar har kome til Norge på grunn av arbeid, gjennom familie, som flyktningar eller for å ta utdanning. I 2018 var arbeid den viktigaste innvandringsgrunnen.

I fylgje SSB var det per 5. mars 2019 omlag 944 402 med innvandrarbakgrunn busett i Noreg. Dette utgjer 17.7 % av befolkinga. Det har vore ein mindre tilvekst av innvandrarar dei siste åra. Dei fleste av innvandrarane kjem frå Europa.

Flora kommune har eitt mottak, Solbakken asylmottak som har plass til 130 personar. Desse kjem i hovudsak frå Syria, men òg frå Eritrea og Irak, men òg fleire andre land. Bebuarane bur her i frå ein månad til fleire år. Dei fleste innvandrarane i Flora kommune kjem frå Europa og Asia.

Det er store helsemessige forskjellar mellom grupper av innvandrarar og mellom innvandrarar og etnisk norske. Forskjellane omfattar både fysisk og psykisk helse, i tillegg til helseåtferd. Flyktningar er ei spesielt sårbar gruppe med ekstra folkehelseutfordringar. Vanskar med kommunikasjon og kulturelle forskjellar kan gjere det vanskelig å komme til kjernen av problemet. Det kan vere spesielt vanskeleg å avdekke psykiske sjukdomar. Fysisk inaktivitet, overvekt og fedme er utbredt. Diabetes og hjerte- karsjukdom førekjem hyppigare blant innvandrar frå Afrika og Asia. Kjelde: ''Folkehelserapporten 2014, Folkehelseinstituttet Kommunen skal mellom anna yte tilfredsstillande helsehjelp, førebyggjande smitteverntiltak, psykososial oppfølging og tannhelsehjelp. Kjelde: ''Helsedirektoratet: Veileder for helsetjenestetilbudet til asylsøkere, flyktninger og familiegjenforente Kommunal kompetanse om helse blant flyktningar og innvandrarar er viktig for å lukkast med helsefremjande og førebyggjande arbeid. Tiltak som reduserer språkvanskar og lettar integreringa er viktig folkehelsearbeid.

Oppvekst- og levekår

Låginntekt hushaldning

Noreg har hatt ein liten, men jamn auke av hushaldningar med under 60% av nasjonal medianinntekt (EU60) siste fem år.

Sogn og Fjordane har følgd same trend, men ligg under under nasjonalt nivå. Trendane på kommunalt nivå føl fylkesutviklinga, I løpet av 2015 og 2016 opplevde nokre av kommunene ei prosentvis auke og steig over nasjonalt og fylkeskommunalt nivå. Grunna lågt talmateriale er det vanskeleg å tolke resultata. Kjelde: fhi.no

Flora kommune er ikkje eintydig forskjellig frå landet når det gjeld andel born som bur i hushaldningar med låg inntekt. Låg inntekt vert definert her som under 60 % av nasjonal medianinntekt.

Inntekt og økonomi er grunnleggande påverknadsfaktorar for helse. Forsking viser at det er samanheng mellom inntektsnivå og helsetilstand. Lav inntekt aukar sannsynet for dårleg helse, sjukdom og tidleg død. Kjelde: fhi.no. Studiar viser at levevanar føl inntekt- og utdanningsnivå. Barn og unge av foreldre med lav sosioøkonomisk status har også auka risiko for langvarige sjukdomar og plagar. Reduserte sosiale helseforskjellar er eit viktig mål i folkehelsearbeidet. Innsats for å gjere noko med levekår, som arbeid og utdanning, kan bidra til å fremje helse og jamne ut sosiale helseforskjellar. Ei utjamning av dei sosiale helseforskjellane gjev eit stort potensiale for forbetring av folkehelsa. Kjelde: Folkehelserapporten, 2014

Einslege forsørgjarar

Einslege forsørgjarar har vore stabilt i Noreg siste 5 åra. Vestland ligg igjen under landsgjennomsnittet. Tala for enkelt kommunar i Vestland varierar kommunane i mellom, men dei fleste har hatt flat utvikling over tid. Tala for einslege forsørgjarar speglar ikkje tala for låginntekt hushaldning.

Analyser viser at einslege forsørgjarar oftare har lav inntekt enn hushaldningar med fleire vaksne medlemmar. Tap av forsørgjar gjennom samlivsbrot eller død fører for mange til økonomiske problem. Kjelde: 'fhi.no.'

Arbeidsløyse

Utviklinga av arbeidsløyse i Noreg og Vestland har svinga mellom 1-3% siste 5 åra. Vestland ligg under landsgjennomsnittet for arbeidsløyse. Det er forskjellar mellom kommunar i Vestland, dette ofte grunna nedleggingar og permiteringar i enkelt bedrifter. For kommunar med lågt folketal påverkar permiteringar statistikken ekstra mykje.

Flora kommune har frå januar til september 2017 hatt høgare arbeidsløysetal enn Sogn og Fjordane. Helt ledige - www.nav.no

Ein reknar arbeidsledige for å vere ei utsett gruppe, både økonomisk, helsemessig og sosialt. Kjelde: ''fhi.no Utfordringen framover vil være å holde sysselsettingen høy og bevare de likhetsbevarende trekkene i den nordiske modellen som blant annet bidrar til liten lønnsspredning. Det er en utfordring at noen grupper er betydelig mer utsatt for lavinntekt enn andre, og at noen blir værende i lavinntektsgruppen over lang tid. Særlig er det en utfordring at andelen barn som lever i lavinntektsfamilier har økt de siste årene. Det gjelder særlig barn av innvandrere og aleneforeldre. Det er betydelige forskjeller i lavinntekt. Det er derfor en utfordring å holde en høy sysselsetting i alle deler av landet og sørge for at alle kommuner er rustet til å ivareta de oppgavene de har overfor sårbare grupper. De fleste med lavinntekt har svak tilknytning til arbeidslivet og får en vesentlig del av inntekten gjennom offentlige overføringer. Det gjelder blant annet nyankomne flyktninger, personer med nedsatt funksjonsevne og grupper med kort utdanning. De som faller utenfor arbeidsmarkedet faller også lett utenfor andre deler av velferdssamfunnet og de har dårligere helse enn andre grupper i befolkningen. Mange med lavinntekt har psykiske problemer og/eller rusproblemer. Kjelde: Folkehelsemeldingen (s 40)

Sjukefråvær

Sjukefråværet i Vestland har vore stabilt rundt 4%. Kommunane viser variasjon rundt fylkesgjennomsnitt. Folketalet i kommunane gjer at ein får kraftige utslag i prosentvis endring frå år til år, dette gjerne utan at sjukefråværet totalt har endra seg mykje.

Flora kommune ligg litt over fylket og landet i høve legemeldt sjukefråvær i 2016 og så langt i 2017.

Sjukefråværet vil bli påverka av fleire faktorar. Muskel- og skjellettlidingar og psykiske lidingar dominerer statistikken sjukefråværsstatistikken. Kjelde: ''nav.no. Universell innsats mot muskel- og skjellettlidingar og psykiske lidingar vil truleg gje størst helsegevinst.

Uføretrygd

Vestland ligg nært landsgjennomsnittet for prosent av befolkninga som tar i mot uføretrygd. Utviklinga er stabil med noko variasjon frå år til år. Det er noko statistisk variasjon blant kommunane i Vestland. Noko kan skuldast lokale forhold med jobbtilbod og utdanningsnivå, noko kan skuldast lavt talmateriale. Nokre av kommunane har til dømes ikkje offentlege tal grunna lavt folketal. Ein kan ikkje trekke sikre konklusjonar om trendar på kommunenivå grunna lavt talmateriale.

Gruppa som tar i mot uføretrygd er ei utsett gruppe for negativ helsepåverknad. Kor mange som tar i mot uføretrygd er ein indikator på helsetilstand, men må sjåast i samanheng med næringsliv, utdanningsnivå og jobbtilbod i kommunen. De siste ti år har andelen som får sjukmelding og uføretrygd vore høgare i Noreg enn i andre OECD-land. Auka helseproblem i befolkninga kan ikkje forklare dette. Årsakene til sjukefråvær og uførepensjon er vanskelige å fastslå. Ofte er dei samansette, og forhold som usikker arbeidssituasjon, nedbemanningar og livsstilsfaktorar kan påverke sjukefråværet og andelen som søkjer om uføretrygd. Kjelde: ''fhi.no

Mottakarar av sosialhjelp

Mottakarar av stønad til livsopphold varerier mykje mellom kommunane i Vestland. Dette er truleg grunna individuelle lokale forhold.

Flora kommune ligg omlag på landsnivå i høve mottakarar av sosialhjelp, men ligg høgare enn snittet for Sogn og Fjordane fylke.

Grupper som står utenfor arbeidsliv og skole har oftere dårligere psykisk helse og mer usunne levevaner enn de som er i arbeid. De siste ti årene har andelen som får sykemelding og uføretrygd vært høyere i Norge enn i andre OECD-land. Økte helseproblemer i befolkningen kan ikke forklare dette. Årsakene til sykefravær og uførepensjon er vanskelige å fastslå. Ofte er de sammensatte, og forhold som usikker arbeidssituasjon, nedbemanninger og livsstilsfaktorer kan påvirke sykefraværet og andelen som søker om uføreytelser. Flertallet av sykemeldinger og langvarige trygdestønader gis for muskel- og skjelettlidelser og psykiske lidelser som angst og depresjon. Kjelde: fhi.no

Utdanningsnivå

Vestland har opplevd ein jamn nedgang i antall personar i alderen 30-39 år som har fullført høgare utdanning siste 5 år. Ein ser i varierande grad den same trenden i kommunane som i fylket, med auke i antal med fullført høgskule, og jamn nedgang totalt med størst nedgang i antal med fullført vidaregåande. Dette kan truleg knyttast til jobbtilbod og demografiske endringar.

Innbyggjarane i Flora kommune har lågare utdanningsnivå enn fylket og landet.

Kvinner og menn med lengst utdanning lev 5-6 år lengre og har betre helse enn dei som har kortast utdanning. Det er færre som røyker og er overvektige i grupper med lang utdanning. Dei sosiale forskjellane i levealder aukar, særleg hos kvinner. Forskjellane er større i Norge enn i mange andre europeiske land. Kjelde;fhi.no

Fråfall i vidaregåande skule

99,5% av elevane i Flora kommune som avslutta grunnskulen våren 2014 var registrerte som elevar i vidaregåande opplæring same haust. Våren 2015 hadde 90% av desse fullført og bestått vg1. Flora har aldri hatt så høg gjennomføring tidlegare. Tett samarbeid mellom ungdomsskulane og Flora vidaregåande skule er viktig for å jobbe fram tiltak som styrker gjennomføring. Dette er eit godt etablert samarbeid som både sikrar god overgang, og som femner om arbeid med fag og grunnleggjande ferdigheiter.

Fråfallet er størst mellom vg2 i skule til vg3 i bedrift, og potensialet for auka gjennomføring er såleis størst der. I tillegg er det ein nedgang i tal elevar som sluttar i løpet av vg2 på dei yrkesfaglege programma. I 2014 var det 50 som slutta i løpet av vg2 mot 36 i 2015. Dette tilsvarar 1 % nedgang. Fleire fullfører yrkesfag.

I 2013 vart det gjort eit grundig arbeid med å vidareutvikle samarbeidet mellom ungdomstrinnet og vidaregåande opplæring, det er laga eit forpliktande årshjul for samarbeid med desse målsetjingane:

Sikre elevane god overgang frå grunnskule til vidaregåande opplæring
Styrke det faglege samarbeidet mellom grunnskulen og vidaregåande skule for å gje elevane god progresjon i faga
Sikre god gjennomføring i vidaregåande opplæring
Gje elevane kunnskap om vidaregåande opplæring og arbeidsliv, samt innsikt i eigen kompetanse slik at dei kan gjere rette val for framtida
Sikre at den enkelte elev får god og nødvendig tilrettelegging i nytt skuleslag

kjelde Tilsynstandsrapport for grunnskulen 2017

Elevar ved yrkesfag har større "fråfallsfare" enn dei som vel studieførebuande. Dette kan forklarast med at mange elevar som vel yrkesfag har lågare inntakspoeng. Det er viktig for desse elevane å få plass på den lokale skulen. Elevane får då høve til å bu heime og behalde det sosialt nettverket rundt seg. Kapasiteten ved Flora vidaregåande skule har difor stor betydning for kor mange elevar som fullfører. Gjennomføringsgrad handlar òg om tilgang på og kvaliteten på læreplassar.

Det er godt dokumenterte samanhengar mellom utdanningsnivå, materielle levekår og helse. Ein antar at personar som ikkje har fullført vidaregåande utdanning er like utsett for levekårs- og helseproblem som dei som har valt å ikkje ta meir utdanning etter fullført ungdomsskule. Kjelde: ''fhi.no. Grupper som generelt sett har høyere risiko for å ikke gjennomføre videregående skole er elever med svake grunnskolekarakterer, elever med lavt utdannede foreldre, gutter, minoritetsspråklige elever med manglende norskkunnskap og yrkesfagelever med dårlige grunnferdigheter. Frafall er sluttpunkt av en lengre prosess. Årsakene er ofte sammensatte og kan ligge i ulike faser, gjerne tidligere i opplæringen og i overganger mellom ulike skoletrinn. Den viktigste direkte årsaken til frafall er svake skoleprestasjoner i ungdomsskolen som ofte faller sammen med lav motivasjon og manglende engasjement for læring. Dette kan igjen ha bakgrunn i tidlig sosialisering. Rapporten har vist at familiebakgrunn, særlig foreldres utdanning, har stor betydning for hvordan barn lykkes i utdanningssystemet. Kjelde: ''NOVA Rapport nr 12/10. Språk, stimulans og læringslyst – Tidlig innsats og tiltak mot frafall i videregåande opplæring gjennom hele oppveksten (s68)

Barnevern

Barn under tiltak frå barnevernet varierer i følgje tal frå SSB mellom utvalde kommunar i Vestland. Utviklinga siste 5 åra har vore stabil utan at ein kan identifisere større trendar. Ei auke kan skuldast at barnehagen har blitt meir oppmerksam på risikofaktorar og sender fleire meldingar til barnevernet.Ein må vere merksam på at ei auke i barn under tiltak frå barnevernet ikkje nødvendigvis er ein negativ folkehelsetrend.

Barnevernstenesta i Flora kommune har hatt ei auke i tal voldsmeldingar dei tre siste åra. I 2013 fekk avdelinga 33 meldingar som omhandla høgt konfliknivå/bekymring om vald, i 2015 har talet dobla seg til 65. Ein del av meldingane kjem frå foreldre som er i eit samlivsbrudd, og der foreldra ikkje klarer å skjerme barna frå konflikta seg imellom. Totalt mottok barnevernstenesta 153 meldingar i 2015, ei auke på 36 frå fjoråret. Dette inneber at Flora kommune framleis ligg høgt på hjelpetiltak, då fleire av sakene er av ein slik art at dei må følgjast videre opp.

Barnevernets hovedoppgave er å sikre at barn og unge som lever under forhold som kan skade helse og utvikling, får nødvendig hjelp og omsorg. Barnevernet bistår foreldre i tilfeller hvor de har behov for hjelp i kortere eller lengre perioder. Tjenesten tilbyr foreldretrening og andre familie- og nærmiljøbaserte tiltak og metoder for å hjelpe barn og ungdom. Barn som lever med vold og overgrep, kan få alvorlige og varige psykiske og fysiske skader. For å avdekke barn og unge som har utfordringer, eller er utsatt for omsorgssvikt og vold og gi dem rett oppfølging så er det viktig at kommunene har formalisert samarbeid som er forankret i ledelsen med rutiner som kan følges opp over tid. Kjelde: Folkehelsepolitisk rapport 2017 (s.109), Helsedirektoretet.

Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø

Radon

Førekomsten av radon er generelt låg i tidlegare Sogn og Fjordane, men det førekjem enkelte lommer med høg konsentrasjon av radon (Norges Geologiske Undersøkelse). Kommunane har kartlagt radonførekomst ved at alle skular og barnehagar skal ha gjennomført radonmålingar.

Flora kommune har låg førekomst av radon. Det er gjort ei kartlegging av radonførekomst i kommunale bygg, alle skular og barnehagar har føreteke radonmålingar.

Kvalitet på drikkevatn

Kvaliteten på drikkevatnet blant kommunane i Sogn og Fjordane er generelt bra. Men det er nokre variasjonar mellom kommunane. Det er uklart kva som er årsaka, men det kan skuldast usikre eller manglande data. Dette vil gjelde vassverk der det er analysert for få prøver m.o.t E. coli til å kunne vurdere drikkevannskvaliteten (færre enn 95 % av krav til antal prøver) og vassverk som ellers mangler data eller har registrert resultat for seint. Kjelde: ''khs.fhi.no

Flora kommune tre godkjende kommunale vassanlegg; Flora vassverk, Eikefjord vassverk og Svanøy vassverk. Folkehelseinstituttet har i tillegg registrert to private vassanlegg; Rognaldsvåg vassverk og Ulltang vassverk. 10297 av innbyggarane har vassforsyning frå godkjende vassforsyningsanlegg. https://www.fhi.no/ml/drikkevann. Kommunen kontrollerer vasskvaliteten i alle skular og barnehagar, òg dei einingane som har privat vassforsyning. Dette gjeld Solheim skule og barnehage, Steinhovden skule og Stavang skule og barnehage.

Drikkevatn fritt for smittestoff er ein vesentleg faktor for folkehelsa, og E.coli er ein av dei mest sentrale parameter for kontroll. E.coli er en tarmbakterie som indikerer fersk fekal forureining. Kjelde: ''fhi.no.

Lovbrot

Kommunane i gamle Sogn og Fjordane ligg under landsgjennomsnittet for sikta personar per 1000 innbyggjarar samanlikna med resten av landet. I løpet av tidsrommet 2013 - 2018 har talet på sikta sunke jamt. Kjelde: ''SSB

Frivillige lag og organisasjonar

Flora kommune har ca 450 frivillige lag og organisasjonar. På Flora kommune si heimeside finn ein oversikt over fleire av desse. Kommunen sitt mangfald av lag- og organisasjonar har stor betydning for innbyggarane si helse og trivsel. I idretten er barn klart representert, opp gjennom tenårar og inn i vaksen alder går andelen aktive sterkt ned. Nedgongen er størst i aldersgruppa 13-19 år. I idretten ser vi tendens til lågare konkurransealder og meir spesialisering. Sogn og Fjordane idrettskrins utrykker bekymring over utviklinga og kva denne vil bety for den generelle aktiviteten og framtidig deltaking i frivillige lag og organisasjonar. Kjelde; Kronikk av organisasjonssjef i Sogn og Fjordane idrettskrins, Firda 31.12.15.

Frivillige organisasjoner representerer en betydelig ressurs i norsk samfunnsliv, også i forhold til samfunnsområder der det offentlige har påtatt seg ansvar og der ansvaret er reflektert gjennom tjenester som ytes til befolkningen. Kjelde: ''Stortingsmelding 47, kapittel 16

Mobbing og trivsel i skulen

Tala for mobbing i gamle Sogn og Fjordane ligg under gjennomsnittet for resten av landet. Utvalde kommunar i fylket har trend i positiv utvikling, med mindre mobbing generelt i skulen. Den same positive utviklinga ser ein i trivsel på skulane.

Det er viktig med fokus på vidare systematisk arbeid for å førebyggje mobbing i skule og barnehagar.

Flora kommune sin årlege tilstandsrapport for skulen er ein del av det nasjonale kvalitetsvurderingssystemet. Rapporten omtalar m.a læringsresultat, fråfall og læringsmiljø. Det er viktig med fokus på vidare systematisk arbeid for å førebyggje mobbing i skule og barnehagar.

Barn og unge som opplever mobbing har betydelig økt risiko for å få psykiske problemer, søvnvansker og kroppslige plager som hodepine og magesmerter (Singham, 2017; Klomek, 2015). Det finnes en rekke verktøy og programmer som kan forebygge mobbing og fremme god samhandling mellom barn og unge. Når det gjelder digital mobbing, er det flere grunner til å være bekymret for konsekvensene: Det er vanskeligere å skjerme seg fra digital mobbing enn fra annen mobbing. Anonymiteten gjør at naturlige grenser for hvordan man oppfører seg mot andre, opphører. For den som blir mobbet er det vanskelig å stoppe eller begrense spredningen av digitalt innhold, og dette gjør situasjonen mer uforutsigbar og skremmende. Mobbingen kan nå ut til et stort publikum, noe som gjør at den som blir mobbet kan kjenne seg utrygg i alle sosiale situasjoner. (Kowalski, 2014; Slonje, 2008; Spears, 2015; Roland, 2014).Kjelde:www.fhi.no

Skader og ulykker

Personskadar behandla i sjukehus

Utviklinga av personskader har gått jamt ned på lands-og fylkesbasis sidan 1950-talet. Kommunane har variasjon seg i mellom og noko variasjon frå år til år.

Flora kommune sin statistikk over lårhalsbrot syner variasjonar frå år til år, men har vore nedadgåande sidan 2012. På landsbasis er det er dokumentert at dei fleste skader skjer heime. Flora kommune har etablert tilbod om førebyggande heimebesøk til alle 78-åringar, eitt av måla er at eldre sjølv skal legge til rette bustaden sin for å førebygge skader og ulukker.

Blant eldre er hoftebrot spesielt alvorleg då det kan føre til redusert funksjonsevne og behov for hjelp, og dermed redusert livskvalitet. Blant ungdom og unge menn gjev trafikkulykker både redusert helse og tapte liv. Det er eit betydelie potensial for førebygging av skader og ulukker. Sjukehusbehandla personskader synar berre omfanget av dei alvorlegaste skadane. Kjelde: ''fhi.no

Andre ulykker

Trafikkulykker: Drepne i trafikken varierer frå kommune til kommune. I følgje data frå kommuneprofilen.no (velg Sogn og Fjordane) har det vore meir enn ei halvering av drepne og skadde i trafikken i åra 2000-2018 i Sogn og Fjordane med nokre variasjonar frå år til år.

Drukningsulykker: Det druknar ca 100 personar årleg i Norge. Vaksne menn er overrepresentert på denne statistikken Tal frå Redningsselskapet viser at Sogn og Fjordane har lege på 3-10 drukningsulkker årleg i tidsrommet 2010-2019.

Brann: Sidan DSB starta registreringene av omkomne i brann i 1979 har det i snitt omkomme 61 personer kvart år i Norge. Over 80 prosent har omkomme i bustadbrann. Eldre og pleietrengande, personar med nedsatt funksjonsevne og rusavhengige er spesielt utsett. Tal fra DSB syner at cirka 75 prosent av dei som døyr i brann er i desse gruppene.Tal frå DSB viser at omkomne i brann i Sogn og Fjordane årleg er låge.

Helserelatert atferd

Fysisk aktivitet

Statistikkgrunnlaget for fysisk aktivitet blant barn og unge i Sogn og Fjordane er lite, resultata varierer frå år til år og mellom kommunane. På landsbasis oppfyller omlag 80-90 % av barn i barneskulealder tilrådingane om å vere fysisk aktive dagleg i over 60 minutt. Halvparten av 15- åringane oppfyller tilrådingane. Barn og unge sit stille store delar av dagen, omtrent halvparten av dagen sit 6-åringane stille. 15-åringane sit stille heile ni timar kvar dag heile veka gjennom.

Tal frå Ungdata 2017 og 2018 viser at 80-95% av ungdom i Vestland er fysisk aktive på fritida.

Blant vaksne er det om lag 30 prosent som oppfyller tilrådingane. (kjelde; Folkehelserapporten 2014, fhi.no).

Flora kommune har gjennomført helseundersøking av elevar i 6, 8, og 10 klasse i 2011, 2013 og 2015. Resultat av dei to første undersøkingane synte at det berre er ein liten del av elevane (8%) som svarar at dei ikkje har vore fysisk aktive i 60 minutt nokon dag siste veka. Samstundes er det òg berre 10 % som oppfyller målet om ein time fysisk aktivitet dagleg. I Flora kommune sitt budsjett og handlingsprogram for 2013 var det vedteke å starte arbeidet med innføring av meir fysisk aktivitet i skulen og å iversette tiltak for auke den generelle fysiske aktiviteten for alle.

Regelmessig fysisk aktivitet er viktig for barn si vekst og utvikling. Helsedirektoratet anbefaler at barn og unge deltar i fysisk aktivitet med moderat eller høg intensitet i minimum 60 minutt dagleg. I tillegg bør barn og unge utføre aktivitet med høg intensitet minst tre gonger i veka. Vaksne bør ha moderat fysisk aktivitet 150 minutt kvar veke, eller 75 minutt med aktivitet med høg intensitet i veka. Kjelde: Folkehelserapporten 2014, Fysisk aktivitet i Norge og Anbefalinger om kosthold,ernæring og fysisk aktivitet ( s.12) - Helsedirektoretet Fysisk aktivitet kan gje eit betre sjølvbilde, betre sosial tilpassing, auka tru på eigen mestring og trivsel. I tillegg er fysisk aktivitet viktig for læring (FHI 2016; Barn, miljø og helse, risiko og helsefremmende faktorer). Det er eit stort potensiale for auka fysisk aktivitet i det å gå- på fritida, gjennom daglege gjeremål og transport til og frå arbeid, skule og fritidsaktivitetar (Folkehelsemeldingen, Meld. St (2018-2019). Nyare forsking på fysisk aktivitet og helse gjennom livet syner at fysisk aktive vil ha langt betre fysisk og psykisk helse enn fysisk inaktive. Berre nokre få minuttar dagleg fysisk aktivitet tilsvarande rask gange, har stor helsegevinst. For lite fysisk aktivitet kan auke risikoen for sjukdommar som hjerteinfarkt, kreft og type 2 diabetes. Inaktivitet og mykje stillesitting er knytt til auka risiko for fleire folkesjukdommar og død før 70 års alder. Kjelde: https://www.fhi.no/nettpub/hin/levevaner/fysisk-aktivitet/

Kosthald

Tal frå Samhandlingsbarometeret og Ungdata 2017 viser at berre 20-40% av barn og unge mellom 11 og 15 år et frukt og bær dagleg. Det er liknande resultat i den vidaregåande skulen, men det er lite data tilgjengeleg når det gjeld dette. Det er interessant å observere at jenter generelt et meir frukt og grønsaker i alle aldersgrupper. Tala seier ikkje noko om variasjon i kosthald eller i kva form frukt og grønsaker vert konsumert.

Barnehagane i Flora kommune har fokus på sunn mat. Fellesmåltida som vert tilberedt og tilbydd i barnehagen inneheld lite sukker, og foreldre vert oppfordra til variert og sunn mat i nistepakken til borna.

Sunt og variert kosthald, kombinert med fysisk aktivitet er bra for både kropp og velvære. Med riktig kosthald kan ein førebygge sjukdom. Ofte kan små grep i kvardagen ha stor betyding for helsa. Matvarer merka med Nøkkelhol er eit hjelpemiddel for å ta dei små, sunne grepa i kvardagen. Det er anbefalt å ete minst fem porsjoner grønsaker, frukt og bær dagleg. Kjelde: ''Helsedirektoratet. Kostholdsråd. Mange barn får i seg for mykje sukker gjennom brus eller saft. Ein halv liter brus eller saft inneheld om lag 50 gram sukker som svarar til 25 sukkerbitar. Kjelde: 'Matportalen.no, Helsedirektoratet Måla for Nasjonal handlingsplan for bedre kosthold i befolkningen (2017 – 2021) fram mot 2021 er: – å auke forbruket av grønsaker, frukt og bær, grove kornvarer og fisk med 20 prosent – å redusere innhaldet av tilsett sukker i kosten til 11 energiprosent – å redusere innhaldet av metta feitt i kosten til 12 energiprosent – å redusere innhaldet av salt i kosten frå 10 gram til 8 gram per dag. Kjelde: 'Meld.St.19 Folkehelsemeldingen 2018-2019. Gode liv i eit trygt samfunn (s.120).

Overvekt

Andel gravide med KMI over 25 har vore stabilt høg siste 5 år. Sesjonstal frå 2011 til 2018 viser at andel med KMI over 25 frå Sogn og Fjordane har lege stabilt på kring 26%, som er relativt høgt.

Nasjonale tal syner at i perioden 2005-2018 har andel 8 og 9 åringar med overvekt og fedme vore stabil, på ca 20 %.

Frå 2005-2011 auka andel 15 åringar med overvekt eller fedme. Blant 15 årige gutar har andel med overvekt eller fedme halde seg relativt stabil. Ein ser ein liten auke i overvekt eller fedme blant 15 årige jenter. I 2005 var andelen 15 år gamle jenter med overvekt eller fedme omlag 16 %, mens den i 2018 var omlag 21%.

Tromsøundersøkinga og Helseundersøkinga i Nord-Trøndelag tyder på at dei fleste vaksne har enten overvekt eller fedme, og at mindretalet har normal vekt.

Cirka 1 av 4 middelaldrande menn og 1 av 5 kvinner har no fedme med kroppsmasseindeks på 30 kg/m2 eller over. Andelen har auka dei siste 40-50 åra.

Overvekt ser ut til å vere eit større problem i Flora kommune enn elles i landet, vurdert etter andel menn med KMI > 25 kg/m² på sesjon og kvinner si sjølvrapporterte høgde og vekt før svangerskapet. Kjelde;Folkehelseprofil for Flora kommune 2017

Kroppsmasseindeks (KMI) gjev uttrykk for vekt i forhold til høgde og vert nytta til å kunne måle og samanlikne helserisikoen ved blant anna overvekt i ei befolkning. WHO har satt følgjande grenseverdi for å klassifisere overvekt og fedme blant vaksne over 18 år ved hjelp av KMI (kg/m²): KMI på mellom 25 og 29,9 = overvektig KMI på 30 og over = fedme Overvekt og fedme gjev auka risiko for type 2-diabetes, hjerte- og karsjukdom, høgt blodtrykk, slitasjegikt i kne og hofter og enkelte kreftsjukdomar som tjukktarmskreft. Overvekt og fedme kan også ha alvorlige psykiske helsekonsekvensar. Det er ingen klar KMI-grense for når sjukdomsrisiko aukar eller fell, overgangane er glidande. Erfaring viser at det for dei fleste er vanskelig å oppnå varig vektreduksjon når ein først har blitt overvektig. Førebygging av overvekt med tiltak som kan påverke mat- og aktivitetsvanar er derfor viktig. Kjelde: ''fhi.no

Søvn

Insomni (søvnvansker) er den vanligste søvnforstyrrelsen og blant de vanligste helseplagene i alle aldersgrupper. Søvn er viktig for god helse. I de siste årene har vi fått mer kunnskap om søvnens betydning for helse og folkehelse. Dårlig eller for lite søvn kan påvirke humør, konsentrasjonsevne og yteevne (Folkehelserapporten, 2018).

Fullversjon av folkehelserapporten finn du her

Ungdom mellom 14 og 18 år har større søvnbehov en yngre barn og voksne. Dei treng litt over 9 timar søvn per natt. Ellers er hovudregelen at voksne treng 7 ½ til 8 timer søvn. 8-åringar skal legge seg ca kl. 20.00 og så legge seg eit kvarter seinare for kvart år. Ingen skulebarn/ungdom bør legge seg seinere enn kl. 21.30. (kjelde: ung.no). Nasjonale undersøkingar syner at ungdom i snitt berre søv 6,5 timar per natt på vekedagane (Folkehelserapporten 2018).Ein stor norsk studie syner at ungdom søv to timar mindre enn anbefalt på vekedagane).

Røyking og rusmidlar

Utvalde kommunar i Sogn og Fjordane har sett ein fallande trend for kvinner som røyker under svangerskapet. Tala for røykevanar frå vidaregåande skule er låge, men ein manglar samanlikningsgrunnlag frå fleire år. Tal frå Ungdata 2017 viser at 85-95% av ungdomsskule elevane oppgir at dei aldri har røykt, medan 60-75% av elevane på vidaregåande seier det same. Tala frå Sogn og Fjordane føl trenden for den norske befolkninga som viser ein kraftig nedgang i røykarar i Noreg siste åra, spesielt blant ungdom.

Ein høg del av elevar i 10. klasse har prøvd snus. Tala beskriv ikkje den daglege bruken av snus.

Tal frå vidaregåande om ungdom som har prøvd narkotiske stoff ligg lågt i gamle Sogn og Fjordane.

Røyking er ein av dei viktigaste årsakene til redusert helse og levealder. Omtrent halvparten av dei som røyker daglig i mange år, dør av sjukdomar som skuldast tobakk. I tillegg råkast mange av sjukdommar som fører til helseplager og redusert livskvalitet. Studiar viser at dei som røyker dagleg, i snitt dør 10 år tidligare enn ikkje-røykarar, og 25 prosent av dei som røyker dagleg dør 20-25 år tidligare enn gjennomsnittleg levealder for ikkje-røykarar. Kjelde: fhi.no Røykevanar er knytt opp mot sosial ulikskap i helse. Kjelde: ''SIRUS.no (kapittel 3.3.4) Bruk av snus aukar risiko for kreft i bukspyttkjertel, spiserøyr og munnhole og har fleire andre negative effektar. Snus aukar risiko for dødfødde og for tidleg fødsel. Kjelde: Helsedirektoratet. Helseskader av snus.

Helsetilstand

Tannhelse

Tannhelsa til barn og unge i Sogn og Fjordane er rekna for å vere stabilt god og ligg over landsgjennomsnittet.

Dei siste 30 åra har tannhelsa betra seg mykje. Fleire barn og unge har ingen eller få hol i tenna. Endå varierer tannhelse med alder, økonomi, og kvar i landet ein bur. Kjelde: fhi.no

Sjukehusinnleggingar generelt

Tal på innleggingar på sjukehus for pasientar i Sogn og Fjordane har vore relativt stabil frå 2015-2019. Det er usikkert kva som er årsak til auka frå åra før.

Diabetes

Bruk av legemiddel til behandling av type 2-diabetes har auka gradvis frå 2008 til 2018, både nasjonalt og i kommunane. Tala for dei utvalde kommunane varierer.

Ein reknar at ca 350.000 personer i Noreg har diabetes type 2, og at halvparten av desse ikkje veit dei har sjukdommen. Ca 28.000 personar har diabetes type 1. Kjelde:Diabetes.no. Kosthald, mosjon og vektreduksjon kan for nokre normalisere blodsukkeret og halde sjukdomen under kontroll, og er ein sentral del av behandlinga for alle med sjukdommen. Moderne retningslinjer for behandling av diabetes legg likevel i aukande grad vekt på nytta av medikamentell behandling for å redusere førekomsten av seinkomplikasjonar av sjukdommen (tap av syn, amputasjon, hjarte/kar-sjukdommar, sår, nyresjukdom), som er den viktigaste årsaken til redusert helse og økte helsekostnader for denne sjukdommen. Overvekt er ein viktig risikofaktor for utvikling av type 2-diabetes og førekomst av type-2 diabetes kan derfor spegle befolkninga sine levevaner. Kjelde:Helsebilioteket

Hjerte- og karsjukdomar

Det har sidan 2002 vore ein jamn reduksjon i dødelegheit (0-74 år) av hjerte- og karsjukdom. Dette kan skuldast både meir effektiv behandling og førebygging, men også auka levealder i befolkninga generelt.

Muskel- og skjelettlidingar

Sogn og Fjordane ligg rett over landsgjennomsnittet i registrering av muskel og skjelettlidingar i primærhelsetenesta. Liknande trend finn ein og i spesialisthelsetenesta, medan lårbeinsbrot ligg på landsgjennomsnittet.

Muskel- og skjelettsykdommer omfatter blant annet smertetilstander i rygg og nakke, revmatiske sykdommer (som leddgikt og artrose) samt osteoporose (benskjørhet) som forårsaker mange hoftebrudd blant eldre.

Kreft

I Vestland har dødelegheit av kreft vore stabil siste 5 åra . Nye krefttilfelle har auka jamt i same periode. Tala frå Vestland føl nasjonal utvikling.

Årsak til kreftsjukdom er knytt til miljøpåverknader og arvemateriale. Ein reknar at det er få tilfelle av kreft der arv er einaste årsak. Førebygging av kreftsjukdom er knytt til reduksjon i eksponering av miljøgifter, å redusere tobakksrøyking, redusere alkoholkonsum, auke inntak av frukt og grønsaker, auke fysisk aktivitet, førebygge overvekt og unngå å bli solbrend. Kjelde: ''fhi.no Årsak til auke i krefttilfelle kan vere aukande alder i befolkninga og betring i diagnostiske verktøy. Kjelde: ''fhi.no

Psykiske lidingar og plager

På oversikt over registrerte psykiske lidingar i primærhelsetenesta ligg Vestland under landsgjennomsnittet. Det er stor variasjon i data mellom dei utvalde kommunane, noko som kan forklarast med lavt talmateriale i enkelte kommunar. Ein har for lite data til å kunne vurdere utviklinga.

Ei rekke undersøkingar syner at låg sosioøkonomisk status, målt som kort utdanning eller lav inntekt, har samanheng med risiko for psykiske plager. Psykiske lidingar i barne- og ungdomsår ser ut til å ha meir vidtrekkande negative konsekvensar enn somatisk sjukdom. Døme er fråfall i skule, lausare tilknyting til arbeidsmarkedet, økonomiske vanskar og vanskar i nære relasjonar. Barn som syner tegn på psykiske plager eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt i helsestasjon, barnehage og skule.

I arbeidet med psykisk helse må det leggast vekt på miljøfaktorar og dei forhold som påverkar psykisk helse og trivsel i populasjonen. Det måt fokuserast på folk sine betingelsar for meistring; forhold i menneska sitt miljø og på dei arena som fremmar meistring, tilfredsheit, tilhørigheit, utvikling og vekst, oppleving av meining, autonomi og positive relasjonar ( Folkehelserapporten 2018). Høg livskvalitet har samanheng både med betre fysisk helse og færre psykiske plager og lidingar. Livskvalitet og trivsel synast òg å ha positive konsekvensar for den fysiske helsetilstanden, muligens på grunn av positive effektar på sosiale relasjoner, livsstil og helseatferd, stress, ulykkesforekomst og generell meistring, men også direkte på immunforsvaret og hjerte- og karsystemet (fhi.no).

Psykiske lidingar er i dag ein av dei store helse- og samfunnsutfordringane i Norge og er eit satsingsområde nasjonalt. Ulike studiar syner at mellom 16 og 22% av den vaksne befolinga har ei psykisk liding i ein periode på 12 månader. Dei vanlegaste er angstlidingar, depresjon og rusbrukslidingar. For barn og unge viser befolkingsstudier i Norge at om lag 7 % av alle barn og førskulealder og skulealder har symptom som kan tyde på ei psykisk liding (Folkehelsemeldingen, Meld. St.19 (2018-2019)). Dei tre vanligaste gruppene psykiske lidingar er angstlidingar, depressive lidingar og alkoholmisbruk. Førekomsten har vore stabil i den norske befolkninga siste 10 år. Kjelde: ''Folkehelseinstituttet: Psykiske lidelser i Norge: Et folkehelseperspektiv (s 22) Psykiske lidingar i barne- og ungdomsåra aukar risikoen for fysisk sjukdom, fråfall frå skulen, lausare tilknyting til arbeidsmarknaden og rusmisbruk. Barn som viser teikn til psykiske plager, eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt. Helsestasjon, barnehage og skule er sentrale arenaer. Kjelde: ''Folkehelserapporten 2014

Røyking og rusmidlar

Utvalde kommunar i Sogn og Fjordane har sett ein fallande trend for kvinner som røyker under svangerskapet. Tala for røykevanar frå vidaregåande skule er låge, men ein manglar samanlikningsgrunnlag frå fleire år. Tal frå Ungdata 2017 viser at 85-95% av ungdomsskule elevane oppgir at dei aldri har røykt, medan 60-75% av elevane på vidaregåande seier det same. Tala frå Sogn og Fjordane føl trenden for den norske befolkninga som viser ein kraftig nedgang i røykarar i Noreg siste åra, spesielt blant ungdom.

Ein høg del av elevar i 10. klasse har prøvd snus. Tala beskriv ikkje den daglege bruken av snus.

Tal frå vidaregåande om ungdom som har prøvd narkotiske stoff ligg lågt i gamle Sogn og Fjordane.

Flora kommune har gjennomført Ungdata i 2014 og 2016 for elevar i 9. klasse og på VG1, dette skal gjennomførast kvart 2. år. Ungdata er eit kvalitetssikra og standardisert system for lokale spørreundersøkingar som vert gjennomført i samarbeid med Bergensklinikkane. Undersøkinga gjev oss kunnskap om ungdom si helse og trivsel, bruk av rusmidlar og tobakk og ulike former for kriminell- og antisosial adferd som vold og mobbing. Elevane svarar òg på spørsmål om forhold til føresette, familien sin økonomi, levekår, nærmiljø, skule og utdanning. Ungdata syner at ungdommane i Flora kommune drikk mindre enn før, få har brukt hasj. Det er eit lågt tal som røyker, omlag ein femtedel av ungdommane på vidaregåande snusar dagleg.

Røyking er ein av dei viktigaste årsakene til redusert helse og levealder. Omtrent halvparten av dei som røyker daglig i mange år, dør av sjukdomar som skuldast tobakk. I tillegg råkast mange av sjukdommar som fører til helseplager og redusert livskvalitet. Studiar viser at dei som røyker dagleg, i snitt dør 10 år tidligare enn ikkje-røykarar, og 25 prosent av dei som røyker dagleg dør 20-25 år tidligare enn gjennomsnittleg levealder for ikkje-røykarar. Kjelde: fhi.no Røykevanar er knytt opp mot sosial ulikskap i helse. Kjelde: ''SIRUS.no (kapittel 3.3.4) Bruk av snus aukar risiko for kreft i bukspyttkjertel, spiserøyr og munnhole og har fleire andre negative effektar. Snus aukar risiko for dødfødde og for tidleg fødsel. Kjelde: Helsedirektoratet. Helseskader av snus.

Helsetilstand

Tannhelse

Tannhelsa til barn og unge i Sogn og Fjordane er rekna for å vere stabilt god og ligg over landsgjennomsnittet. På landsbasis har det vore ein nokså jamn nedgong i kariesførekomst i tennene blant 5, 12 og 18- åringane dei siste 25 åra. Om lag ¾ av alle 5, 12 og 18-åringar er undersøkte/behandla eller registrert (Kjelde; SSB). DMTF=0 tyder tenner som ikkje trong behandling eller hadde vore behandla tidlegare (kjelde; SSB, Florø tannklinikk).

Dei siste 30 åra har tannhelsa betra seg mykje. Fleire barn og unge har ingen eller få hol i tenna. Endå varierer tannhelse med alder, økonomi, og kvar i landet ein bur. Kjelde: fhi.no

Sjukehusinnleggingar generelt

Tal på innleggingar på sjukehus for pasientar i Sogn og Fjordane har vore relativt stabil frå 2015-2019. Det er usikkert kva som er årsak til auka frå åra før.

Diabetes

Bruk av legemiddel til behandling av type 2-diabetes har auka gradvis frå 2008 til 2018, både nasjonalt og i kommunane. Tala for dei utvalde kommunane varierer.

Ein reknar at ca 350.000 personer i Noreg har diabetes type 2, og at halvparten av desse ikkje veit dei har sjukdommen. Ca 28.000 personar har diabetes type 1. Kjelde:Diabetes.no. Kosthald, mosjon og vektreduksjon kan for nokre normalisere blodsukkeret og halde sjukdomen under kontroll, og er ein sentral del av behandlinga for alle med sjukdommen. Moderne retningslinjer for behandling av diabetes legg likevel i aukande grad vekt på nytta av medikamentell behandling for å redusere førekomsten av seinkomplikasjonar av sjukdommen (tap av syn, amputasjon, hjarte/kar-sjukdommar, sår, nyresjukdom), som er den viktigaste årsaken til redusert helse og økte helsekostnader for denne sjukdommen. Overvekt er ein viktig risikofaktor for utvikling av type 2-diabetes og førekomst av type-2 diabetes kan derfor spegle befolkninga sine levevaner. Kjelde:Helsebilioteket

Hjerte- og karsjukdomar

Det har sidan 2002 vore ein jamn reduksjon i dødelegheit (0-74 år) av hjerte- og karsjukdom. Dette kan skuldast både meir effektiv behandling og førebygging, men også auka levealder i befolkninga generelt.

Muskel- og skjelettlidingar

Sogn og Fjordane ligg rett over landsgjennomsnittet i registrering av muskel og skjelettlidingar i primærhelsetenesta. Liknande trend finn ein og i spesialisthelsetenesta, medan lårbeinsbrot ligg på landsgjennomsnittet.

Muskel- og skjelettsykdommer omfatter blant annet smertetilstander i rygg og nakke, revmatiske sykdommer (som leddgikt og artrose) samt osteoporose (benskjørhet) som forårsaker mange hoftebrudd blant eldre.

Kreft

I Vestland har dødelegheit av kreft vore stabil siste 5 åra . Nye krefttilfelle har auka jamt i same periode. Tala frå Vestland føl nasjonal utvikling.

Årsak til kreftsjukdom er knytt til miljøpåverknader og arvemateriale. Ein reknar at det er få tilfelle av kreft der arv er einaste årsak. Førebygging av kreftsjukdom er knytt til reduksjon i eksponering av miljøgifter, å redusere tobakksrøyking, redusere alkoholkonsum, auke inntak av frukt og grønsaker, auke fysisk aktivitet, førebygge overvekt og unngå å bli solbrend. Kjelde: ''fhi.no Årsak til auke i krefttilfelle kan vere aukande alder i befolkninga og betring i diagnostiske verktøy. Kjelde: ''fhi.no

Psykiske lidingar

På oversikt over registrerte psykiske lidingar i primærhelsetenesta ligg Vestland under landsgjennomsnittet. Det er stor variasjon i data mellom dei utvalde kommunane, noko som kan forklarast med lavt talmateriale i enkelte kommunar. Ein har for lite data til å kunne vurdere utviklinga.

Ei rekke undersøkingar syner at låg sosioøkonomisk status, målt som kort utdanning eller lav inntekt, har samanheng med risiko for psykiske plager. Psykiske lidingar i barne- og ungdomsår ser ut til å ha meir vidtrekkande negative konsekvensar enn somatisk sjukdom. Døme er fråfall i skule, lausare tilknyting til arbeidsmarkedet, økonomiske vanskar og vanskar i nære relasjonar. Barn som syner tegn på psykiske plager eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt i helsestasjon, barnehage og skule.

I arbeidet med psykisk helse må det leggast vekt på miljøfaktorar og dei forhold som påverkar psykisk helse og trivsel i populasjonen. Det måt fokuserast på folk sine betingelsar for meistring; forhold i menneska sitt miljø og på dei arena som fremmar meistring, tilfredsheit, tilhørigheit, utvikling og vekst, oppleving av meining, autonomi og positive relasjonar ( Folkehelserapporten 2018). Høg livskvalitet har samanheng både med betre fysisk helse og færre psykiske plager og lidingar. Livskvalitet og trivsel synast òg å ha positive konsekvensar for den fysiske helsetilstanden, muligens på grunn av positive effektar på sosiale relasjoner, livsstil og helseatferd, stress, ulykkesforekomst og generell meistring, men også direkte på immunforsvaret og hjerte- og karsystemet (fhi.no).

Ungdatakartlegginga gjev oss eit bilde på barn og unge si helse og trivsel og denne viser at det er færre ungdomskuleelevar i Flora som er fornøgd med si eiga helse. Fleire rapporterer om daglege fysiske og psykiske helseplager samanlikna med fylket og landet. Her er òg ein større andel som brukar reseptfrie medikament. Det kan sjå ut som ein på landsbasis finn ei auke i psykiske vanskar, spesielt blant unge jenter. Samtidig er ikkje funna heilt eintydige og ein manglar kunnskap om årsaksforholda rundt dette. Ein må vere varsam med å trekke konklusjonar, men det likevel grunn til å følgje med på utviklinga av barn og ungdom si psykiske helse.

Psykiske lidingar er i dag ein av dei store helse- og samfunnsutfordringane i Norge og er eit satsingsområde nasjonalt. Ulike studiar syner at mellom 16 og 22% av den vaksne befolinga har ei psykisk liding i ein periode på 12 månader. Dei vanlegaste er angstlidingar, depresjon og rusbrukslidingar. For barn og unge viser befolkingsstudier i Norge at om lag 7 % av alle barn og førskulealder og skulealder har symptom som kan tyde på ei psykisk liding (Folkehelsemeldingen, Meld. St.19 (2018-2019)). Dei tre vanligaste gruppene psykiske lidingar er angstlidingar, depressive lidingar og alkoholmisbruk. Førekomsten har vore stabil i den norske befolkninga siste 10 år. Kjelde: ''Folkehelseinstituttet: Psykiske lidelser i Norge: Et folkehelseperspektiv (s 22) Psykiske lidingar i barne- og ungdomsåra aukar risikoen for fysisk sjukdom, fråfall frå skulen, lausare tilknyting til arbeidsmarknaden og rusmisbruk. Barn som viser teikn til psykiske plager, eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt. Helsestasjon, barnehage og skule er sentrale arenaer. Kjelde: ''Folkehelserapporten 2014

Oppsummering av utfordringar i Flora kommune

Sosial ulikskap

I internasjonal samanheng er den norske folkehelsa god, men bak tala skjuler det seg store forskjellar i sjukelegheit og dødelegheit. Dei med høg utdanning og god økonomi har best helse. Innbyggarane i Flora kommune har lågare utdanningsnivå enn landet, men inntektsnivået er ikkje lågt. I eit folkehelseperspektiv er sosial ulikheit fortsatt ein av våre største utfordringar som samfunn. Dette er komplekse utfordringar som krev samansette løysingar. Ei rekke samfunnsforhold påverkar folkehelsa. Så lenge sosial ulikskap i helse oppstår på grunn av ulik ressursfordeling på ei rekke samfunnsområde og gjennom heile livet, må ein tenke folkehelse og fordeling i alt vi gjer. Reduserte sosiale helseforskjellar er eit viktig mål i folkehelsearbeidet. Ei utjamning av dei sosiale helseforskjellane gjev eit stort potensiale for betring av folkehelsa.

Fysisk aktivitet

Helsedirektoratet tilrår at barn og unge bør delta i fysisk aktivitet med moderat eller høg intensistet i minimum 60 minutt dagleg. Aktivitetsnivået aukar i barneåra, og fell så fram mot vaksen alder, særleg hos jenter. Ein ser at i 15-årsalderen er det berre om lag halvparten som tilfredsstiller tilrådingane (kjelde Helsedirektoratet).

Om lag ein av fem vaksne når opp til Helsedirektoratet si minimumsanbefaling med minst 30 minutter fysisk aktivitet per dag i gjennomsnitt. Helsegevinsten med å auke den fysiske aktiviteten er vel dokumentert. Tilrettelegging av lågterskeltiltak for alle vil òg vere eit viktig tiltak.

Skulane har idag utfordringar med å få alle elevane til å delta i kroppsøving både på ungdomsskule og vidaregåande skule. På vidaregåande fører det til at enkelte elevar ikkje får standpunktkarakter, vitnemål og såleis få fullført den vidaregåande opplæringa. Andre vidaregåande skular i Norge har gjort forsøk med meir tilrettelagde kroppsøvingstimar for alle elevar med gode resultat.

Psykisk helse

Psykiske lidingar er i dag ein av dei store helse- og samfunnsutfordringane i Norge og er eit satsingsområde nasjonalt. Tre, store ungdomsundersøkingar i Oslo viser tendens til auke i depresjonsplager og nedgong i adferdsvanskar blant elevar i 9. og 10. klasse samt 1.klasse vidaregåande. Funna her syner same tendens som den norske levekårsundersøkelsen som saman med nye tal frå reseptregisteret kan tyde på ein utviklingstrend. Ei rekke undersøkingar syner at låg sosioøkonomisk status, målt som kort utdanning eller lav inntekt, har samanheng med risiko for psykiske plager. Psykiske lidingar i barne- og ungdomsår ser ut til å ha meir vidtrekkande negative konsekvensar enn somatisk sjukdom. Døme er fråfall i skule, lausare tilknyting til arbeidsmarkedet, økonomiske vanskar og vanskar i nære relasjonar. Barn som syner tegn på psykiske plager eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt i helsestasjon, barnehage og skule.

I arbeidet med psykisk helse er det lagt for liten vekt på miljøfaktorar og på dei forhold som påverkar psykisk helse og trivsel i populasjonen. I folkehelsearbeid må det fokuserast på folk sine betingelsar for meistring; forhold i menneska sitt miljø og på dei arena som fremmar meistring, tilfredsheit, tilhørigheit, utvikling og vekst, oppleving av meining, autonomi og positive relasjonar (Kjelde; Fhi, Folkehelserapporten 2014).

Innvandrarar

Flyktningsituasjonen i Norge og Europa i 2015 gav utfordringar for kommunane, denne situasjonen har endra seg. Betre integrering av innvandrarar som får innvilga opphald i Norge er likevel eit satsingsområde. Det er fleire utfordringar knytt til dette,men truleg er språkopplæring, utdanning og arbeid viktige nøkkelord. Innvandrarar er ei samansett gruppe når det gjeld alder, kjønn, opprinnelsesland, sosioøkonomisk status, innvandringsgrunn og opphaldstid. Nokre av helseforskjellane mellom ulike innvandrargrupper har samanheng med sosioøkonomisk status, men lav sosioøkonomisk status kan òg vere eit resultat av å vere innvandrar.

Desse utfordringane skal det arbeidast vidare med i kommuneplanen sin samfunnsdel og lagast tiltak på i årleg budsjett- og handlingsprogram.

@@ Linje 1: / Linje 1: @@
+{{TOC|align=right}}
+[https://www.flora.kommune.no/helseoversiktsdokument.382199.nn.html Helseoversiktsdokument - Flora kommune]
 = Befolkningssamansetnad =
 === Folketalsutvikling ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|folketalsutvikling_1}}
+{{#lst:Folkehelseoversikt|folketalsutvikling_2}}
-Befolkninga i Sogn og Fjorande har på fylkesbasis hatt jamn vekst siste 5 åra. Ein ser størst vekst i dei [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=Alder&headers=rstal&stubs=Kommune&virtualslice=Samlainnbyggartal_value&layers=virtual&charttype=null&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/D005&Alderslice=Samla&mode=cube&v=2&rstalslice=2015&measuretype=4&Kommunesubset=14+-+1401,1412,1416,1428+-+1439&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/D005_C1&Kommuneslice=14&top=yes største kommunane, medan mindre kommunar] har negativ befolkningsutvikling. Noko av variasjonen kan ein forklare med lavt talmateriale og tilfeldige variasjonar.
-<blockquote>Befolkningsutvikling blir sett på som ein indikator for regional utvikling. Ønsket om befolkningsvekst har samanheng med fleire forhold som kommunens inntektsgrunnlag og tilgang på arbeidskraft. Utvikling i innbyggjarartal har betyding for kommunen sine planar på omfang og kvalitet av dei ulike tenestane som skal leverast til innbyggjarane i framtida.</blockquote>
 === Folketalsframskrivingar ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|folketalsframskrivingar_1}}
-Kommunane i Sogn og Fjordane kan forvente at andelen eldre over 80 år aukar kraftig. I andre aldersgrupper er endringane mindre tydelege.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|folketalsframskrivingar_2}}
-Høg levealder betyr at folk er ved god helse og at vi har gode velferdsordningar, fleire eldre betyr også at det blir fleire som er sjuke og som har behov for helse- og omsorgstenester. ''Kjelde: ''''[https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/stmeld-nr-47-2008-2009-/id567201/ St.meld. nr. 47, 2008-2009, Samhandlingsreformen'']
-''Berekningar har vist at forventa auke i levealder i Noreg vil føre til meir enn dobling i førekomst av demens frå 2006 til 2050, dersom aldersspesifikk utbreiing held seg på dagens nivå.''&nbsp;''Kjelde: ''''[https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/hod/vedlegg/shdir_demensrapport_korr4.pdf Sosial- og helsedirektoratet, 2007 (s23).'']'' ''
-''Kommunen må ha ein langsiktig plan for å førebu det aukande tal eldre som vil gje auka belastning på kommunen sitt helse og velferdsapparat. ''
 === Etnisk samansetting og utvikling ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|etnisk_1}}
-Innvandring siste åra har i stor del vore knytt til arbeidsinnvandring av menn frå Aust-Europa. [https://www.ssb.no/innvbef Tal frå SSB] syner at Polen er høgt representert. Kommunar med asylmottak har fleire innvandrarar frå Afrika og Asia enn andre kommunar. For historiske tal kan ein søke direkte på kommunenivå for detaljerte tal på [https://www.ssb.no/statistikkbanken/selectvarval/Define.asp?subjectcode=&ProductId=&MainTable=InnvUNoBakNy&nvl=&PLanguage=0&nyTmpVar=true&CMSSubjectArea=befolkning&KortNavnWeb=innvbef&StatVariant=&checked=true SSB].
+'''Flora kommune har eitt mottak, Solbakken asylmottak som har plass til 130 personar. Desse kjem i hovudsak frå Syria, men òg frå Eritrea og Irak, men òg fleire andre land.  Bebuarane bur her i frå ein månad til fleire år.  Dei fleste innvandrarane i Flora kommune [https://statistikk.fylkesatlas.no/statistikk/c52a4cbb-8ee3-4314-a983-62635bb7658f kjem frå Europa og Asia].  '''
-Tala nasjonalt for [http://www.udi.no/statistikk-og-analyse/statistikk/belegg-i-mottak-per-uke-2015/ antal personar i transittmottak i 2015]  syner dei framtidige utfordringane til kommunane i Noreg. Frå veke 30 til veke 49 var det ei auke frå 1025 personar til 13699 personar som opphaldt seg i transittmottak i Noreg. [http://www.udi.no/aktuelt/kritisk-behov-for-nye-mottaksplasser/ UDI estimerte i november 2015] at det i Noreg er behov for 100 000 nye mottaksplassar i 2016.
-Flora kommune har eitt mottak, Solbakken asylmottak. Her er det ca  160 bebuarar per 22. desember 2015. Desse kjem i hovudsak frå Syria, men òg frå Eritrea, Irak. Her er 10 palestinarar i tillegg til personar frå fleire andre land.  Solbakken har plass til 190 personar. Bebuarane bur her i frå ein månad til fleire år, slik situasjonen er i dag skjer det raske endringar.
-KOA driv omsorgssenter for EM (einsleg mindreårige flyktingar ) og har i dag 15 bebuarar i alderene 12-15 år. Det er varsla 2 til. I tilegg bur det 8 einsleg mindreårige i to ulike privatbustader i Flora kommune.
-=== Arbeidsinnvandrarar ===
-Det er store helsemessige forskjellar mellom grupper av innvandrarar og mellom innvandrarar og etnisk norske. Forskjellane omfattar både fysisk og psykisk helse, i tillegg til helseåtferd. Flyktningar er ei spesielt sårbar gruppe med ekstra folkehelseutfordringar. Vanskar med kommunikasjon og kulturelle forskjellar kan gjere det vanskelig å komme til kjernen av problemet. Det kan vere spesielt vanskeleg å avdekke psykiske sjukdomar. Fysisk aktivitet er lite utbredt. Diabetes og hjerte- karsjukdom førekjem hyppigare blant innvandrar frå Afrika og Asia. ''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=111676 Folkehelserapporten 2014, Folkehelseinstituttet
-'']
-Kommunen skal mellom anna yte tilfredsstillande helsehjelp, førebyggjande smitteverntiltak, psykososial oppfølging og tannhelsehjelp''. Kjelde: ''''[https://helsedirektoratet.no/retningslinjer/asylsokere-flyktninger-og-familiegjenforente Helsedirektoratet: Veileder for helsetjenestetilbudet til asylsøkere, flyktninger og familiegjenforente'']
-Det er naturleg å tenke at den kraftige auka i flyktningar og asylsøkjarar vil gje ei auka belastning på heile velferdsapparatet til kommunen, der barnehage, skule og helse er spesielt utsett. Kommunal kompetanse om helse blant flyktningar og innvandrarar er viktig for å lukkast med helsefremjande og førebyggjande arbeid. Tiltak som reduserer språkvanskar og lettar integreringa er viktig folkehelsearbeid.
-Flora kommune har eitt mottak, Solbakken asylmottak. Her er det ca  160 bebuarar per 22. desember 2015. Desse kjem i hovudsak frå Syria, men òg frå Eritrea, Irak. Her er 10 palestinarar i tillegg til personar frå fleire andre land.  Solbakken har plass til 190 personar. Bebuarane bur her i frå ein månad til fleire år, slik situasjonen er i dag skjer det raske endringar.
-KOA driv omsorgssenter for EM (einsleg mindreårige flyktingar ) og har i dag 15 bebuarar i alderene 12-15 år. Det er varsla 2 til. I tilegg bur det 8 einsleg mindreårige i to ulike privatbustader i Flora kommune.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|etnisk_2}}
 = Oppvekst- og levekår =
 === Låginntekt hushaldning ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|låginntekt_1}}
-''Noreg '' har hatt ein jamn men liten auke av hushaldningar under 60% av nasjonal medianinntekt (EU60)  frå 2009 til 2012. Sogn og Fjordane har følgd same trend, men om lag 2,5% under nasjonalt nivå. Trendane på [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&AARslice=2008_2008&stubs=GEO&stubs=DEF&stubs=virtual&measure=common&virtualslice=lavinntekt_andel_value&ALDERslice=0_17&GEOslice=0&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=ALDER&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Lavinntekt&ALDERsubset=0_17&mode=cube&virtualsubset=lavinntekt_andel_value&AARsubset=2008_2008+-+2012_2012&DEFsubset=lavinntekt_EU60&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Lavinntekt_C1&DEFslice=lavinntekt_EU60&top=yes kommunalt nivå] føl fylkesutviklinga, men er vanskeleg å tolke, truleg grunna lågt talmateriale.
+'''Flora kommune [https://khp.fhi.no/PDFVindu.aspx?Nr=1401&sp=2&PDFAar=2017 er ikkje eintydig forskjellig frå landet når det gjeld andel born som bur i hushaldningar med låg inntekt.]  Låg inntekt vert definert her som under 60 % av nasjonal medianinntekt.'''
-Flora kommunen [http://khp.fhi.no/PDFVindu.aspx?Nr=1401&sp=1&PDFAar=2015 er ikkje eintydig forskjellig frå landet når det gjeld andel born som bur i hushaldningar med låg inntekt. ] Låg inntekt vert definert her som under 60 % av nasjonal medianinntekt.
-Inntekt og økonomi er grunnleggande påverknadsfaktorar for helse. Forsking viser at det er samanheng mellom inntektsnivå og helsetilstand. Lav inntekt aukar sannsynet for dårleg helse, sjukdom og tidleg død. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&stubs=DEF&stubs=virtual&AARslice=2008_2008&measure=common&virtualslice=lavinntekt_andel_value&GEOslice=0&ALDERslice=0_17&layers=ALDER&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Lavinntekt&ALDERsubset=0_17&mode=documentation&virtualsubset=lavinntekt_andel_value&AARsubset=2008_2008+-+2012_2012&DEFsubset=lavinntekt_EU60&measuretype=4&submode=ddi&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Lavinntekt_C1&DEFslice=lavinntekt_EU60&top=yes fhi.no'']''.''
-Studiar viser at levevanar føl inntekt- og utdanningsnivå. Barn og unge av foreldre med lav sosioøkonomisk status har også auka risiko for langvarige sjukdomar og plagar. Reduserte sosiale helseforskjellar er eit viktig mål i folkehelsearbeidet. Innsats for å gjere noko med levekår, som arbeid og utdanning, kan bidra til å fremje helse og jamne ut sosiale helseforskjellar. Ei utjamning av dei sosiale helseforskjellane gjev eit stort potensiale for forbetring av folkehelsa. ''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=110779 Folkehelserapporten, 2014'']
+{{#lst:Folkehelseoversikt|låginntekt_2}}
 === Einslege forsørgjarar ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|einslege_1}}
-Einslege forsørgjarar har vore stabilt i Noreg siste 5 åra. Sogn og Fjordane ligg igjen under landsgjennomsnittet. [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=RATE100_MA3_value&ALDERslice=0_44&layers=ALDER&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Ensligeforsorgere&ALDERsubset=0_44&mode=cube&virtualsubset=RATE100_MA3_value&v=2&AARsubset=2007_2009+-+2011_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Ensligeforsorgere_C1&top=yes Tala for enkelt kommunar] i Sogn og Fjordane varierer  mykje mellom kommunane, men har hatt stabil flat utvikling over tid. Tala for einslege forsørgjarar speglar ikkje tala for låginntekt hushaldning.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|einslege_2}}
-Analyser viser at einslige forsørgjarar oftare har lav inntekt enn hushaldningar med fleire vaksne medlemmar. Tap av forsørgjar gjennom samlivsbrot eller død fører for mange til økonomiske problem. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?v=2&submode=ddi&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Ensligeforsorgere&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Ensligeforsorgere_C1&mode=documentation&top=yes fhi.no'']''.''
 === Arbeidsløyse ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|arbeidsløyse_1}}
-Utviklinga av [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&AARslice=2013_2013&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=Arbeidsledige_prosent_value&ALDERslice=15_29&GEOslice=0&GEOsubset=0,14&layers=ALDER&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Arbeidsledighet&ALDERsubset=15_29&mode=cube&v=2&virtualsubset=Arbeidsledige_prosent_value&AARsubset=2007_2007+-+2013_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Arbeidsledighet_C1&top=yes arbeidsløyse i Noreg og Sogn og Fjordane] har vore flat siste 3 åra. Sogn og Fjordane ligg under landsgjennomsnittet for arbeidsløyse. Det er [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=Arbeidsledige_prosent_value&ALDERslice=15_29&layers=ALDER&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Arbeidsledighet&ALDERsubset=15_29&mode=cube&virtualsubset=Arbeidsledige_prosent_value&v=2&AARsubset=2007_2007+-+2013_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Arbeidsledighet_C1&top=yes forskjellar mellom kommunane] i Sogn og Fjordane, dette ofte grunna nedleggingar og permiteringar i enkelt bedrifter. For kommunar med lågt folketal påverkar permiteringar statistikken ekstra mykje.
+'''Flora kommune har frå januar til september 2017 hatt høgare arbeidsløysetal enn Sogn og Fjordane. [https://www.nav.no/no/NAV+og+samfunn/Statistikk/Arbeidssokere+og+stillinger+-+statistikk/Helt+ledige Helt ledige - www.nav.no]'''
-Flora kommune hadde i november 2015 ei arbeidsløyse på 3,0 %, dette utgjer 187 personar. Arbeidsløysa I Sogn og Fjordane var på 1,8 % i same tidsrom. [https://www.nav.no/no/NAV+og+samfunn/Statistikk/Arbeidssokere+og+stillinger+-+statistikk/Helt+ledige Helt ledige - www.nav.no] (Dårleg lenke)
-Ein reknar arbeidsledige for å vere ei utsett gruppe, både økonomisk, helsemessig og sosialt. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=Arbeidsledige_prosent_value&ALDERslice=15_29&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=ALDER&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Arbeidsledighet&ALDERsubset=15_29&mode=documentation&v=2&virtualsubset=Arbeidsledige_prosent_value&AARsubset=2007_2007+-+2013_2013&measuretype=4&submode=ddi&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Arbeidsledighet_C1&top=yes fhi.no'']
-''Utfordringen framover vil være å holde sysselsettingen høy og bevare de likhetsbevarende trekkene i den nordiske modellen som blant annet bidrar til liten lønnsspredning. Det er en utfordring at noen grupper er betydelig mer utsatt for lavinntekt enn andre, og at noen blir værende i lavinntektsgruppen over lang tid. Særlig er det en utfordring at andelen barn som lever i lavinntektsfamilier har økt de siste årene. Det gjelder særlig barn av innvandrere og aleneforeldre. Det er betydelige forskjeller i lavinntekt. Det er derfor en utfordring å holde en høy sysselsetting i alle deler av landet og sørge for at alle kommuner er rustet til å ivareta de oppgavene de har overfor sårbare grupper. De fleste med lavinntekt har svak tilknytning til arbeidslivet og får en vesentlig del av inntekten gjennom offentlige overføringer. Det gjelder blant annet nyankomne flyktninger, personer med nedsatt funksjonsevne og grupper med kort utdanning. De som faller utenfor arbeidsmarkedet faller også lett utenfor andre deler av velferdssamfunnet og de har dårligere helse enn andre grupper i befolkningen. Mange med lavinntekt har psykiske problemer og/eller rusproblemer. ''
-''Kjelde:'' ''[https://www.regjeringen.no/no/dokumentarkiv/stoltenberg-ii/hod/tema-og-redaksjonelt-innhold/redaksjonelle-artikler/2013/folkehelsemeldingen-god-helse---felles-a/id724323/ Folkehelsemeldingen (s 40'']'')''
+{{#lst:Folkehelseoversikt|arbeidsløyse_2}}
 === Sjukefråvær ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|sjukefråvær_1}}
-Sjukefråværet i Sogn og Fjordane har vore stabilt rundt 5%. [https://www.dropbox.com/s/zsyue9iyu5r4omm/SYFRA511.pdf?dl=0 Kommunane viser variasjon] rundt fylkesgjennomsnitt. Folketalet i kommunane gjer at ein får kraftige utslag i prosentvis endring frå år til år, dette gjerne utan at sjukefråværet totalt har endra seg mykje.
+'''Flora kommune ligg litt over fylket og landet i høve legemeldt sjukefråvær i 2016 og så langt i 2017.'''
-Flora kommune ligg om lag på landssnittet i høve legemeldt sjukefråvèr. (veldig svakt over)
-Sjukefråværet vil bli påverka av fleire faktorar. Muskel- og skjellettlidingar og psykiske lidingar dominerer statistikken sjukefråværsstatistikken''. Kjelde: ''''[https://www.nav.no/no/NAV+og+samfunn/Statistikk/Sykefravar+-+statistikk/Tabeller/Legemeldte+sykefraværstilfeller+4+kv+2005-2014.+Diagnose+og+kjønn.+Antall.409372.cms nav.no'']''.''
-Universell innsats mot muskel- og skjellettlidingar og psykiske lidingar vil truleg gje størst helsegevinst.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|sjukefråvær_2}}
 === Uføretrygd ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|uføretrygd_1}}
-Sogn og Fjordane ligg nært landsgjennomsnittet for prosent av befolkninga som tar i mot uføretrygd. Utviklinga er stabil med noko variasjon frå år til år. Det er noko statistisk [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&YTELSEsubset=varig&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&ALDERslice=18_44&layers=KJONN&layers=ALDER&layers=YTELSE&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Uforetrygdede&ALDERsubset=18_44&mode=cube&YTELSEslice=varig&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNsubset=0&v=2&KJONNslice=0&AARsubset=2006_2008+-+2011_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Uforetrygdede_C1&top=yes variasjon blant kommunane] i Sogn og Fjordane. Noko kan skuldast lokale forhold med jobbtilbod og utdanningsnivå, noko kan skuldast lavt talmateriale. Nokre av kommunane har til dømes ikkje offentlege tal grunna lavt folketal. Ein kan ikkje trekke sikre konklusjonar om trendar på kommunenivå grunna lavt talmateriale.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|uføretrygd_2}}
-Gruppa som tar i mot uføretrygd er ei utsett gruppe for negativ helsepåverknad. Kor mange som tar i mot uføretrygd er ein indikator på helsetilstand, men må sjåast i samanheng med næringsliv, utdanningsnivå og jobbtilbod i kommunen.&nbsp;
-Grupper som står utanfor arbeidsliv og skule har oftare dårlegare psykisk helse og meir usunne levevaner enn dei som er i arbeid. De siste ti år har andelen som får sjukmelding og uføretrygd vore høgare i Noreg enn i andre OECD-land. Auka helseproblem i befolkninga kan ikkje forklare dette. Årsakene til sjukefråvær og uførepensjon er vanskelige å fastslå. Ofte er dei samansette, og forhold som usikker arbeidssituasjon, nedbemanningar og livsstilsfaktorar kan påverke sjukefråværet og andelen som søkjer om uføretrygd. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&YTELSEsubset=varig&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&ALDERslice=18_44&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=KJONN&layers=ALDER&layers=YTELSE&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Uforetrygdede&ALDERsubset=18_44&mode=documentation&YTELSEslice=varig&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNslice=0&AARsubset=2006_2008+-+2011_2013&measuretype=4&submode=ddi&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Uforetrygdede_C1&top=yes fhi.no'']
 === Mottakarar av sosialhjelp ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|mottakarar_1}}
-Mottakarar av sosialhjelp [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=geo&stubs=ALDER&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&layers=KJONN&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/sosialhjelp&ALDERsubset=18_24+-+25_66&mode=cube&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNslice=0&AARsubset=2007+-+2012&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/sosialhjelp_C1&geosubset=14,1401,1412,1416,1428+-+1439&top=yes varerier mykje mellom kommunane] i Sogn og Fjordane. Dette er truleg grunna individuelle lokale forhold.
+'''Flora kommune ligg omlag på landsnivå i høve mottakarar av sosialhjelp, men ligg høgare enn snittet for Sogn og Fjordane fylke.'''
-Flora kommune har eit noko høgare snitt mottakarar av sosialhjelp enn Sogn og Fjordane fylke.
-Mottakarane av sosialhjelp er ei utsett gruppe psykososialt og materielt. Dei har ofte ein meir marginal tilknyting til arbeidsmarknaden, kortare utdanning og lågare bustandard enn befolkninga elles. Det er også vist at det er langt større innslag av helseproblem blant sosialhjelpsmottakarane enn i befolkninga elles, og særlig er det ein stor del med psykiske plager og lidingar.&nbsp;
-Utbreiinga av sosialhjelp i totalbefolkninga er eit uttrykk for pågangen på det kommunale hjelpeapparatet frå personar som for kortare eller lengre tid er avhengig av økonomisk støtte til livsopphold. Lang tids avhengighet av sosialhjelp kan mellom anna spegle eit lokalt vanskeleg arbeidsmarknad, men også at sosialtenesta legg ulik vekt på aktivisering av den enkelte og på tverrfaglig samarbeid''. Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=geo&stubs=ALDER&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&layers=KJONN&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/sosialhjelp&ALDERsubset=18_24+-+25_66&mode=documentation&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNslice=0&AARsubset=2007+-+2012&measuretype=4&submode=ddi&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/sosialhjelp_C1&geosubset=14,1401,1412,1416,1428+-+1439&top=yes fhi.no'']
+{{#lst:Folkehelseoversikt|mottakarar_2}}
 === Utdanningsnivå ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|utdanningsnivå_1}}
-Prosent av befolkninga med fullført vidaregåande eller høgare utdanning i aldersgruppa 30-39 har vore stabil for kommunane siste 5 år. [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=RATE100_value&ALDERslice=30_39&layers=ALDER&layers=UTDANNINGSNIVA&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Utdanningsniva&ALDERsubset=30_39&mode=cube&virtualsubset=RATE100_value&v=2&UTDANNINGSNIVAsubset=23&UTDANNINGSNIVAslice=23&AARsubset=2007+-+2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Utdanningsniva_C1&top=yes Kommunane har variasjon seg i mellom]. Dette er også knytt opp mot jobbtilbodet i dei ulike kommunane.
+'''Innbyggjarane i Flora kommune har lågare utdanningsnivå enn fylket og landet.'''
-Innbyggjarane i Flora kommune har lågare utdanningsnivå enn landet.
-Tal frå 2009 viser at menn med universitets- eller høgskuleutdanning kan forvente å leve 6 år lengre enn menn med grunnskule. For kvinner er forskjellen 5 år. ''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=110779 Folkehelserapporten, 2014'']
+{{#lst:Folkehelseoversikt|utdanningsnivå_2}}
 === Fråfall i vidaregåande skule ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|fråfall_1}}
-Fråfall frå vidaregåande skule i Sogn og Fjorande har gått jamt ned siste 4 åra. Det er [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Frafallvgs&mode=cube&v=2&virtualsubset=MEIS_MA3_value&AARsubset=2007_2009+-+2011_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Frafallvgs_C1&top=yes stor variasjon mellom utvalde kommunar] i Sogn og Fjordane. Absolutt sett er tala for fråfall høge. I Noreg fullfører og består 57 prosent av elevane vidaregåande opplæring på normert tid''. ''''[https://www.utdanningsforbundet.no/upload/Education at a Glance 2014_Sammendrag_fra nettsiden til KD.docx Kjelde: Kunnskapsdepartementet: Education at a Glance 2014 (s.2)'']
+'''99,5% av elevane i Flora kommune som avslutta grunnskulen våren 2014 var registrerte som elevar i '''
+vidaregåande opplæring same haust. Våren 2015 hadde 90% av desse fullført og bestått vg1. Flora har aldri hatt så høg gjennomføring tidlegare.  Tett samarbeid mellom ungdomsskulane og Flora vidaregåande skule er viktig for å jobbe fram tiltak som styrker gjennomføring. Dette er eit godt etablert samarbeid som både sikrar god overgang, og som femner om arbeid med fag og grunnleggjande ferdigheiter.
-[http://khp.fhi.no/PDFVindu.aspx?Nr=1401&sp=2&PDFAar=2015 Fråfallet i vidaregåande skule i Flora kommune er på 25 %. ] Dette er på nivå med landssnittet, men eg høgare enn fråfallsprosentetn for fylket.
+[[Fil:Flora-vgs.jpg|800x800px]]
-Det er godt dokumenterte samanhengar mellom utdanningsnivå, materielle levekår og helse. Ein antar at personar som ikkje har fullført vidaregåande utdanning er like utsett for levekårs- og helseproblem som dei som har valt å ikkje ta meir utdanning etter fullført ungdomsskule. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?v=2&submode=ddi&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Frafallvgs&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Frafallvgs_C1&mode=documentation&top=yes fhi.no'']''.''
+'''Fråfallet er størst mellom vg2 i skule til vg3 i bedrift, og potensialet for auka gjennomføring er såleis størst der. I tillegg er det ein nedgang i tal elevar som sluttar  i løpet av vg2 på dei yrkesfaglege programma. I 2014 var det 50 som slutta i løpet av vg2 mot 36 i 2015. Dette tilsvarar 1 % nedgang. [http://www.sfj.no/fleire-fullfoerer-yrkesfag.5842817-339464.html Fleire fullfører yrkesfag].'''
+'''I 2013 vart det gjort eit grundig arbeid med å vidareutvikle samarbeidet mellom ungdomstrinnet og vidaregåande opplæring, det er laga eit forpliktande årshjul for samarbeid med desse målsetjingane:'''
+# Sikre elevane god overgang frå grunnskule til vidaregåande opplæring
+# Styrke det faglege samarbeidet mellom grunnskulen og vidaregåande skule for å gje elevane god progresjon i faga
+# Sikre god gjennomføring i vidaregåande opplæring
+# Gje elevane kunnskap om vidaregåande opplæring og arbeidsliv, samt innsikt i eigen kompetanse slik at dei kan gjere rette val for framtida
+# Sikre at den enkelte elev får god og nødvendig tilrettelegging i nytt skuleslag
+kjelde [http://innsyn.e-kommune.no/innsyn_flora/wfinnsyn.ashx?response=journalpost_detaljer&journalpostid=2017010323& Tilsynstandsrapport for grunnskulen 2017]
+'''Elevar ved yrkesfag har større "fråfallsfare" enn dei som vel studieførebuande. Dette kan forklarast med at mange elevar som vel yrkesfag har lågare inntakspoeng. Det er viktig for desse elevane å få plass på den lokale skulen. Elevane får då høve til å bu heime og behalde det sosialt nettverket rundt seg. Kapasiteten ved Flora vidaregåande skule har difor stor betydning  for kor mange elevar som fullfører. Gjennomføringsgrad handlar òg om tilgang på og kvaliteten på læreplassar.'''
-''Grupper som generelt sett har høyere risiko for å ikke gjennomføre videregående skole er elever med svake grunnskolekarakterer, elever med lavt utdannede foreldre, gutter, minoritetsspråklige elever med manglende norskkunnskap og yrkesfagelever med dårlige grunnferdigheter. Frafall er sluttpunkt av en lengre prosess. Årsakene er ofte sammensatte og kan ligge i ulike faser, gjerne tidligere i opplæringen og i overganger mellom ulike skoletrinn. Den viktigste direkte årsaken til frafall er svake skoleprestasjoner i ungdomsskolen som ofte faller sammen med lav motivasjon og manglende engasjement for læring. Dette kan igjen ha bakgrunn i tidlig sosialisering. Rapporten har vist at familiebakgrunn, særlig foreldres utdanning, har stor betydning for hvordan barn lykkes i utdanningssystemet.'' ''Kjelde: ''''[http://www.nova.no/asset/4129/1/4129_1.pdf NOVA Rapport nr 12/10. Språk, stimulans og læringslyst – Tidlig innsats og tiltak mot frafall i videregåande opplæring gjennom hele oppveksten (s68)'']
+{{#lst:Folkehelseoversikt|fråfall_2}}
 === Barnevern ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|barnevern_1}}
-Barn under tiltak frå barnevernet varierer i [https://www.dropbox.com/s/2kxyj0dn6xga8xm/BarnMedTiltak.xlsx?dl=0 følgje tal frå KOSTRA] mellom utvalde kommunar i Sogn og Fjordane. Utviklinga siste 5 åra har vore stabil utan at ein kan identifisere større trendar. Ein må vere merksam på at ei auke i barn under tiltak frå barnevernet ikkje nødvendigvis er ein negativ folkehelsetrend. Ei auke kan skuldast at barnehagen har blitt meir oppmerksam på risikofaktorar og sender fleire meldingar til barnevernet.
+'''Barnevernstenesta i Flora kommune har hatt ei auke i tal voldsmeldingar dei tre siste åra. I 2013 fekk avdelinga 33 meldingar som omhandla høgt konfliknivå/bekymring om vald, i 2015 har talet dobla seg til 65. Ein del av meldingane kjem frå foreldre som er i eit samlivsbrudd, og der foreldra ikkje klarer å skjerme barna frå konflikta seg imellom. Totalt mottok barnevernstenesta 153 meldingar i 2015, ei auke på 36 frå fjoråret. Dette inneber at Flora kommune framleis ligg høgt på hjelpetiltak, då fleire av sakene er av ein slik art at dei må følgjast videre opp.'''
-''Vi vet at risikofaktorer kan være foreldres psykiske sykdom eller rusmiddelmisbruk, vold i hjemmet, foreldre som er langtidsledige/trygdemottakere, fattigdom i familien osv. Jo flere av disse faktorene som et barn utsettes for, jo større sannsynlighet for skjevutvikling. Jo tidligere en klarer å identifisere disse risikofaktorene og sette i verk tiltak, jo større sannsynlighet er det for at barna klarer seg bra. ''
-<div align="right">''Kjelde: ''''[https://helsedirektoratet.no/Lists/Publikasjoner/Attachments/48/Folkehelsepolitisk-rapport-2012-IS-2075.pdf Folkehelsepolitisk rapport 2012 (s.46), Helsedirektoretet'']''. ''</div>
+{{#lst:Folkehelseoversikt|barnevern_2}}
 = Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø =
 === Radon ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|radon_1}}
-Førekomsten av radon er låg generelt i Sogn og Fjordane. Enkelte lommer med høg konsentrasjon av radon førekjem ([http://geo.ngu.no/kart/radon/ Norges Geologiske Undersøkelse]).  Kommunane har kartlagt radonførekomst med at alle skular og barnehagar skal ha gjennomført radonmålingar.
+'''Flora kommune har låg førekomst av radon. Det er gjort ei kartlegging av radonførekomst i kommunale bygg, alle skular og barnehagar har føreteke radonmålingar.'''
-Flora kommune har låg førekomst av radon. Det er gjort ei kartlegging av radonførekomst i kommunale bygg, alle skular og barnahagar har føreteke radonmålingar.
 === Kvalitet på drikkevatn ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|drikkevatn_1}}
-Drikkevatnet er generelt godt blant kommunane i Sogn og Fjordane. Men det er nokre variasjonar mellom kommunane. Det er uklart kva som er grunnen til dette ut i frå vedlagte data. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&NIVAslice=1&virtualslice=RATE_value&layers=INDIKATOR&layers=NIVA&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Drikkevann-hyglev&INDIKATORslice=HygLev&mode=cube&NIVAsubset=1&virtualsubset=RATE_value&v=2&AARsubset=2013_2013&measuretype=4&INDIKATORsubset=HygLev&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Drikkevann-hyglev_C1&top=yes fhi.no'']
+'''Flora kommune tre godkjende kommunale vassanlegg; Flora vassverk, Eikefjord vassverk og Svanøy vassverk. Folkehelseinstituttet har  i tillegg registrert to private vassanlegg; Rognaldsvåg vassverk og Ulltang vassverk.  10297 av innbyggarane har vassforsyning frå godkjende vassforsyningsanlegg. [https://www.fhi.no/ml/drikkevann/hovedartikler/om-vannverksregisteret-vreg/ https://www.fhi.no/ml/drikkevann]. Kommunen kontrollerer vasskvaliteten i alle skular og barnehagar, òg dei einingane som har privat vassforsyning. Dette gjeld Solheim skule og barnehage, Steinhovden skule og Stavang skule og barnehage.'''
-Drikkevatn fritt for smittestoff er ein vesentleg faktor for folkehelsa, og <nowiki>E.co</nowiki>li er ein av dei mest sentrale parameter for kontroll. <nowiki>E.co</nowiki>li er en tarmbakterie som indikerer fersk fekal forureining.&nbsp; ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?v=2&submode=ddi&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Drikkevann-hyglev&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Drikkevann-hyglev_C1&mode=documentation&top=yes fhi.no'']''.''
+{{#lst:Folkehelseoversikt|drikkevatn_2}}
 === Lovbrot ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|lovbrot_1}}
-Sogn og Fjordane ligg under landsgjennomsnittet for sikta personar per 1000 innbyggjarar samanlikna med resten av landet. Trenden har frå 2011 til 2013 ikkje vist markante utviklingstrekk. ''Kjelde: ''''[https://www.dropbox.com/s/iwayu4yiyfvvouk/Eforsk47.xlsx?dl=0 SSB'']
 === Frivillige lag og organisasjonar ===
+'''Flora kommune har ca 450 frivillige lag og organisasjonar. På [https://www.flora.kommune.no/lagorganisasjoner.182759.nn.html Flora kommune si heimeside] finn ein oversikt over fleire av desse.  Kommunen sitt mangfald av lag- og organisasjonar har stor betydning for innbyggarane si helse og trivsel. I idretten er barn klart representert, opp gjennom tenårar og inn i vaksen alder går andelen aktive sterkt ned. Nedgongen er størst i aldersgruppa 13-19 år. I idretten ser vi tendens til lågare konkurransealder og meir spesialisering. Sogn og Fjordane idrettskrins utrykker bekymring over utviklinga og kva denne vil bety for den generelle aktiviteten og framtidig deltaking i frivillige lag og organisasjonar. Kjelde; [http://www.e-pages.dk/firda/3907/?token=YV91c2VyX2lkPTg5MzI0JmFfdXNlcl9rZXk9YTVmYTMzOGUtM2FiMy00ZTYzLThhMWEtNTllOWU2NDY1OGZmJmFfc3ViX2lkPTMzMzY5MzcmYV9zdWJfaWRfc291cmNlPUlTREImYV9zdWJfY2xhc3M9b3duZXImYV9zdWJfdHlwZT1BRl9FVCZhX3N1Yl9zdGF0dXM9YWN0aXZl Kronikk av organisasjonssjef i Sogn og Fjordane idrettskrins, Firda 31.12.15].'''
-Flora kommune har ca 450 frivillige lag og organisasjonar. På Flora kommune si heimeside finn ein oversikt over lag og organisasjonar
+{{#lst:Folkehelseoversikt|frivillige_2}}
-Deltaking går ned ? Anne?
-''Frivillige organisasjoner representerer en betydelig ressurs i norsk samfunnsliv, også i forhold til samfunnsområder der det offentlige har påtatt seg ansvar og der ansvaret er reflektert gjennom tjenester som ytes til befolkningen.''&nbsp;''Kjelde: ''''[https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/stmeld-nr-47-2008-2009-/id567201/?q=&ch=4 Stortingsmelding 47, kapittel 16'']
 === Mobbing og trivsel i skulen ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|mobbing_1}}
-Tala for mobbing i Sogn og Fjordane ligg under gjennomsnittet for resten av landet. Utvalde kommunar i fylket har trend i positiv utvikling, med mindre mobbing generelt i skulen. Same positive utviklinga ser ein på trivsel i skulen. Dei siste 5 åra har [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&TRINNslice=10&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=MEIS_MA5_value&TRINNsubset=10&layers=TRINN&layers=KJONN&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Trivsel-i-skolen&mode=cube&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA5_value&v=2&KJONNslice=0&AARsubset=2007_2011+-+2010_2014&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Trivsel-i-skolen_C1&top=yes tala for trivsel] auka for kommunane.
+'''Flora kommune sin årlege tilstandsrapport for skulen er ein del av det nasjonale kvalitetsvurderingssystemet. Rapporten omtalar m.a læringsresultat, fråfall og læringsmiljø. Det er viktig med fokus på vidare systematisk arbeid for å førebyggje mobbing i skule og barnehagar.'''
+{{#lst:Folkehelseoversikt|mobbing_2}}
-Det er viktig med fokus på vidare systematisk arbeid for å førebyggje mobbing i skule og barnehagar.
-Bente, kvalitetssikre tal for mobbing, finne dokumentasjon for trivsel
-''Mobbing er en vesentlig individuell risikofaktor for psykiske lidelser (Fosse 2006). Barn som mobbes har opptil sju ganger høyere risiko for psykiske plager som engstelse, depresjon, ensomhet og rastløshet, enn barn som ikke mobbes. Blant barn og unge som mobbes er også kroppslige helseplager som hodepine, ryggsmerter, "vondt i magen" og svimmelhet, dobbelt så vanlig som blant andre barn. Jo oftere et barn blir mobbet jo større er risikoen for helseplager (Nordhagen 2005).&nbsp;Sammenhengen mellom mobbing og helseplager understreker at det er viktig å forebygge mobbing i skolen. Det er dessuten viktig å følge med på statistikk over andelen som har vært utsatt for mobbing for å si om hvordan iverksatte tiltak fungerer, og for å kunne drive lokalt kvalitetsforbedringsarbeid.&nbsp;Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?v=2&submode=ddi&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Mobbing&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Mobbing_C1&mode=documentation&top=yes fhi.no'']''
 = Skader og ulykker =
 === Personskadar behandla i sjukehus ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|personskadar_1}}
-Utviklinga av personskadar har gått jamt ned på landsbasis sidan 1950-talet. Sogn og Fjordane ligg over landsgjennomsnittet, og det har det vore lite endring i innlegging grunna personskadar sidan 2008. Kommunane har variasjon seg i mellom og noko variasjon frå år til år. Ein har ikkje sikker grunn til at Sogn og Fjordane ligg høgare enn landet generelt på innlegging grunna personskadar.
+''' [https://www.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=tertial&stubs=komnrhjem&measure=common&komnrhjemslice=14&virtualslice=I003_value&tertialsubset=2009+-+2016&hfidsubset=TOT&layers=hfid&layers=virtual&tertialslice=2016&hfidslice=TOT&study=https%3A%2F%2F161.4.9.106%3A443%2Fobj%2FfStudy%2FI003&mode=cube&v=2&virtualsubset=I003_value&komnrhjemsubset=14%2C1401+-+1449&measuretype=4&cube=https%3A%2F%2Fstatistikk.samhandlingsbarometeret.no%3A443%2Fobj%2FfCube%2FI003_C1&top=yes Flora kommune sin statistikk] over lårhalsbrot syner variasjonar frå år til år, men har vore nedadgåande sidan 2012. På landsbasis er det er dokumentert at dei fleste skader skjer heime. Flora kommune har etablert tilbod om førebyggande heimebesøk til alle 78-åringar, eitt av måla er at eldre sjølv skal legge til rette bustaden sin for å førebygge skader og ulukker.'''
-Flora kommune har over tid lege høgt på statistikken over lårhalsbrot. Ein manglar gode tal på om skaden skjer heime, ute eller på institusjon. På landsbasis skjer dei fleste skaden ute i heimane, det er grunn til tru at dette òg gjeld her. Det vert føreteke ei kartlegging av dette i institusjon i 2016. Sjekk med Anita
-Blant eldre er hoftebrot spesielt alvorleg då det kan føre til redusert funksjonsevne og behov for hjelp, og dermed redusert livskvalitet. Blant ungdom og unge menn gjev trafikkulykker både redusert helse og tapte liv. Det er et betydelig potensial for førebygging av skader og ulykker. Sjukehusbehandla personskadar synar berre omfanget av dei alvorlegaste skadane''.&nbsp; Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&stubs=SYKDGRUPPE&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=KJONN&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/personskader-nprsomatikk&SYKDGRUPPEsubset=S00_T35&mode=documentation&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNslice=0&AARsubset=2008_2010+-+2011_2013&measuretype=4&submode=ddi&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/personskader-nprsomatikk_C1&top=yes fhi.no'']
+{{#lst:Folkehelseoversikt|personskadar_2}}
 === Andre ulykker ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|ulykker}}
-'''Trafikkulykker:''' Drepne i trafikken varierer mykje frå kommune til kommune. I følgje data frå [http://kommuneprofilen.no/Profil/Samferdsel/DinRegion/samf_ulykker_region.aspx kommuneprofilen.no (velg Sogn og Fjordane)] har det vore over ein halvering av drepne og skadde i trafikken sidan år 2000 i Sogn og Fjordane.
-'''Drukningsulykker:  '''Tal frå [http://www.folkehjelp.no/Presse/Drukningsstatistikk Norsk Folkehjelp] viser at Sogn og Fjordane har 2 til 10 drukningsulykker årleg siste 4 åra.
-'''Brann: '''Tal frå [http://stat.dsb.no/Dialog/varval.asp?ma=U902&ti=Antall+omkomne+i+brann+totalt+og+pr+100.000+innbyggere,+etter+fylke+og+år&path=../Database/DSB/1_Brann/1_Omkomne/3_PrDagensDato/&lang=5 DSB] viser at omkomne i brann i Sogn og Fjordane årleg er lave: 2013: 1, 2014: 0, 2015: 2.
 = Helserelatert atferd =
 === Fysisk aktivitet ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|fysisk_1}}
-[https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=ar&stubs=geo&stubs=alder&stubs=kjonn&measure=common&virtualslice=Andel_value&layers=virtual&arsubset=2011+-+2013&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/B9&kjonnsubset=3&mode=cube&alderslice=11&virtualsubset=Andel_value&v=2&geoslice=1401&aldersubset=11+-+15&measuretype=4&kjonnslice=3&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/B9_C1&arslice=2013&geosubset=1401,1412,1416,1428+-+1439&top=yes Tal frå undersøking av fysisk aktivitet blant barn og ungdom i Sogn og Fjordane] er sprikande. Statistikkgrunnlaget er lite og resultata varierer frå år til år og mellom kommunane. Generelt viser tala at 10-20% av barn og ungdom mellom 11 til 15 år er fysisk aktiv dagleg over 60 minutt som er anbefalingar frå Helsedirektoratet. Tal frå vidaregåande skule viser at 70-90% av ungdom i Sogn og Fjordane har aktivitet med idrett på fritida.
+'''Flora kommune har gjennomført helseundersøking av elevar i 6, 8, og 10 klasse i 2011, 2013 og 2015. Resultat av dei to første undersøkingane synte at det berre er ein liten del av elevane (8%) som svarar at dei ikkje har vore fysisk aktive i 60 minutt nokon dag siste veka. Samstundes er det òg berre 10 % som oppfyller målet om ein time fysisk aktivitet dagleg. I Flora kommune sitt budsjett og handlingsprogram for 2013 var det vedteke å starte arbeidet med innføring av meir fysisk aktivitet i skulen og å iversette tiltak for auke den generelle fysiske aktiviteten for alle.'''
-Flora kommune har gjennommført helseundersøking av elevar i 6., 8, og 10 klasse i 2011, 2013 og 2015. Resultat av dei to første undersøkingane synte at  det berre er ein lite del av elevane (8%) som svarar at dei '''ikkje '''har vore fysisk aktive i 60 minutt nokon dag siste veka. Samstundes er det òg berre 10 % som oppfyller målet om ein time fysisk aktivitet dagleg.
-Regelmessig fysisk aktivitet er viktig for barn si vekst og utvikling. Helsedirektoratet anbefaler at barn og unge deltar i fysisk aktivitet med moderat eller høg intensitet i minimum 60 minutt dagleg. I tillegg bør barn og unge utføre aktivitet med høg intensitet minst tre gonger i veka. Vaksne bør ha moderat fysisk aktivitet 150 minutt kvar veke, eller 75 minutt med aktivitet med høg intensitet i veka.
-''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=110551 Folkehelserapporten 2014, Fysisk aktivitet i Norge'']'' og ''''[https://helsedirektoratet.no/Lists/Publikasjoner/Attachments/806/Anbefalinger-om-kosthold-ernering-og-fysisk-aktivitet-IS-2170.pdf Anbefalinger om kosthold,ernæring og fysisk aktivitet ( s.12) - Helsedirektoretet'']
+{{#lst:Folkehelseoversikt|fysisk_2}}
 === Kosthald ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|kosthald_1}}
-Tal frå Samhandlingsbarometeret viser [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=ar&stubs=geo&stubs=alder&stubs=kjonn&measure=common&virtualslice=Andel_value&layers=virtual&arsubset=2011+-+2013&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/B8&kjonnsubset=3&mode=cube&alderslice=11&virtualsubset=Andel_value&v=2&geoslice=14&aldersubset=11+-+15&measuretype=4&kjonnslice=3&cube=https://161.4.9.106:443/obj/fCube/B8_C1&arslice=2013&geosubset=14,1401,1416,1428+-+1439&top=yes at omlag 50% barn og unge mellom 11 og 15 år et frukt dagleg]. [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=rstal&stubs=Kommune&stubs=Kjnn&stubs=Klassetrinnvgskule&measure=common&virtualslice=Etdufrukt_value&layers=virtual&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/F4&Klassetrinnvgskulesubset=2&mode=cube&virtualsubset=Etdufrukt_value&v=2&rstalslice=2012&Klassetrinnvgskuleslice=2&measuretype=4&rstalsubset=2012&Kjnnsubset=1+-+2&Kommunesubset=14+-+1401,1416,1428+-+1439&cube=https://161.4.9.106:443/obj/fCube/F4_C1&Kjnnslice=1&Kommuneslice=14&top=yes I den vidaregåande skulen] er det liknande resultat, men med noko meir variasjon mellom kommunane. [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=rstal&stubs=Kommune&stubs=Kjnn&stubs=Klassetrinn&measure=common&virtualslice=Etgrnsaker_value&layers=virtual&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/F5&mode=cube&virtualsubset=Etgrnsaker_value&v=2&rstalslice=2012&rstalsubset=2012&measuretype=4&cube=https://161.4.9.106:443/obj/fCube/F5_C1&Kommunesubset=14+-+1401,1416,1428+-+1439&Kjnnsubset=1+-+2&Klassetrinnslice=2&Kjnnslice=1&Klassetrinnsubset=2&Kommuneslice=14&top=yes På vidaregåande et om lag halvparten av ungdom grønsaker dagleg]. Igjen er talmaterialet noko lågt som gir forskjellar mellom kommunane. Det er interessant å observere at jenter generelt et meir frukt og grønsaker i alle aldersgrupper. Tala seier ikkje noko om variasjon i kosthald eller i kva form frukt og grønsaker vert konsumert.
+'''Barnehagane i Flora kommune har fokus på sunn mat. Fellesmåltida som vert tilberedt og tilbydd i barnehagen inneheld lite sukker, og foreldre vert oppfordra til variert og sunn mat i nistepakken til borna.'''
-Barnehagane i Flora kommune har fokus på sunn mat. Fellesmåltida som vert tilberedt og servert i barnehagen inneheld lite sukker, og foreldre vert oppfordra til variert og sunn mat i nistepakken til borna.
-Sunt og variert kosthald, kombinert med fysisk aktivitet er bra for både kropp og velvære. Med riktig kosthald kan ein førebygge sjukdom. Ofte kan små grep i kvardagen ha stor betyding for helsa. Matvarer merka med Nøkkelhol er eit hjelpemiddel for å ta dei små, sunne grepa i kvardagen. Det er anbefalt å ete minst fem porsjoner grønsaker, frukt og bær dagleg. ''' '''''Kjelde: ''''[https://helsedirektoratet.no/folkehelse/kosthold-og-ernering/kostrad-fra-helsedirektoratet Helsedirektoratet. Kostholdsråd.'']'' ''
+{{#lst:Folkehelseoversikt|kosthald_2}}
-Mange barn får i seg for mykje sukker gjennom brus eller saft. Ein halv liter brus eller saft inneheld om lag 50 gram sukker som svarar til 25 sukkerbitar. ''Kjelde: ''''[http://www.matportalen.no/rad_til_spesielle_grupper/tema/barn/gi_barna_sunne_drikkevaner Matportalen.no, Helsedirektorate'']''t ''
-''Virkemidlene for å fremme sunne valg ligger i all hovedsak utenfor helsesektoren, og samarbeidet med andre sektorer, frivillige organisasjoner og private aktører er viktig. Dette er en felles oppgave. Ansvaret på tvers av sektorer må i større grad synliggjøres.'' ''Kjelde: ''''[https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/meld-st-34-20122013/id723818/?ch=1&q= Meld.St.34 Folkehelsemeldingen 2012-2013. God helse – felles ansvar (s.75).'']'' ''
 === Overvekt ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|overvekt_1}}
-[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&AARslice=2011_2013&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=RATE_value&GEOslice=0&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Overvekt-MFR&mode=cube&v=2&virtualsubset=RATE_value&AARsubset=2008_2010+-+2011_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Overvekt-MFR_C1&top=yes Andel gravide med KMI over 25] har vore stabilt høg siste 5 år. [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&kategorislice=bmi_overvekt_fedme&measure=common&virtualslice=Rate100_MA7_value&layers=kategori&layers=virtual&GEOsubset=14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/overvekt&mode=cube&v=2&virtualsubset=Rate100_MA7_value&AARsubset=2009&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/overvekt_C1&kategorisubset=bmi_overvekt_fedme&top=yes Sesjonstal frå 2003 til 2009] viser generelt forhøgja KMI blant unge menn. [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=rstal&stubs=Kommune&stubs=Klassetrinn&stubs=Kjnn&measure=common&virtualslice=BMI_malt_value&layers=virtual&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/E14&mode=cube&virtualsubset=BMI_malt_value&v=2&rstalslice=2012&rstalsubset=2012&measuretype=4&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/E14_C1&Kommunesubset=14+-+1401,1412,1416,1428+-+1439&Kjnnsubset=1+-+2&Klassetrinnslice=2&Kjnnslice=1&Klassetrinnsubset=2&Kommuneslice=14&top=yes BMI målt i vidaregåande skule 2012] KMI under 25. [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=rstal&headers=Alder&Geografisubset=1401,1412,1416,1428+-+1439&stubs=Geografi&stubs=Kjnn&measure=common&virtualslice=BMI_value&layers=virtual&charttype=null&Aldersubset=11+-+13&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/B5&Alderslice=11&mode=cube&Geografislice=1401&v=2&virtualsubset=BMI_value&rstalslice=2011&measuretype=4&rstalsubset=2011&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/B5_C1&Kjnnsubset=1+-+2&Kjnnslice=1&top=yes Tal frå elevar 11 og 13 år gamle 2011] viser normale verdiar.  Avgrensa talmateriale gjev variasjonar mellom kommunane. Ein saknar data over tid. Ein bør merke seg at KMI stig frå 11 års alder og fram til vaksen alder, samt at [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=ar&stubs=geo&stubs=alder&stubs=kjonn&measure=common&virtualslice=Andel_value&layers=virtual&arsubset=2011+-+2013&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/B6&kjonnsubset=3&mode=cube&alderslice=11&virtualsubset=Andel_value&v=2&geoslice=1401&aldersubset=11+-+15&measuretype=4&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/B6_C1&kjonnslice=3&geosubset=1401,1416,1428+-+1439&arslice=2013&top=yes elevar i alderen 11 til 15 år opplev seg som meir overvektig] enn kva faktiske målingar av KMI viser.
+'''Overvekt ser ut til å vere eit større problem i Flora kommune enn elles i landet, vurdert etter andel menn med KMI > 25 kg/m² på sesjon og kvinner si sjølvrapporterte høgde og vekt før svangerskapet. Kjelde;[https://khp.fhi.no/PDFVindu.aspx?Nr=1401&sp=1&PDFAar=2017 Folkehelseprofil for Flora kommune 2017]'''
-Overvekt ser ut til å vere eit større problem i Flora kommune enn elles i landet, vurdert etter andel menn med KMI &gt; 25 kg/m² på sesjon.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|overvekt_2}}
-Kroppsmasseindeks (KMI) gjev uttrykk for vekt i forhold til høgde og vert nytta til å kunne måle og samanlikne helserisikoen ved blant anna overvekt i ei befolkning. WHO har satt følgjande grenseverdi for å klassifisere overvekt og fedme blant vaksne over 18 år ved hjelp av KMI (kg/m²):&nbsp;
-KMI på mellom 25 og 29,9 = overvektig&nbsp;
-KMI på 30 og over = fedme&nbsp;
-Overvekt og fedme gjev auka risiko for type 2-diabetes, hjerte- og karsjukdom, høgt blodtrykk, slitasjegikt i kne og hofter og enkelte kreftsjukdomar som tjukktarmskreft. Overvekt og fedme kan også ha alvorlige psykiske helsekonsekvensar. Det er ingen klar KMI-grense for når sjukdomsrisiko aukar eller fell, overgangane er glidande.&nbsp;
-Erfaring viser at det for dei fleste er vanskelig å oppnå varig vektreduksjon når ein først har blitt overvektig. Førebygging av overvekt med tiltak som kan påverke mat- og aktivitetsvanar  er derfor viktig. ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?v=2&submode=ddi&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/overvekt&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/overvekt_C1&mode=documentation&top=yes fhi.no'']
 === Røyking og rusmidlar ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|røyking_1}}
-[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=MEIS_MA10_value&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Royking&mode=cube&v=2&virtualsubset=MEIS_MA10_value&AARsubset=2002_2011+-+2004_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Royking_C1&top=yes Utvalde kommunar i Sogn og Fjordane har sett ein fallande trend for kvinner] som røyker under svangerskapet. [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=rstal&stubs=Kommune&stubs=Kjnn&stubs=Klassetrinnvgskule&measure=common&virtualslice=Daglegryking_value&layers=virtual&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/F8&Klassetrinnvgskulesubset=2&mode=cube&virtualsubset=Daglegryking_value&v=2&rstalslice=2012&Klassetrinnvgskuleslice=2&measuretype=4&rstalsubset=2012&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/F8_C1&Kommunesubset=14+-+1401,1416,1428+-+1439&Kjnnsubset=1+-+2&Kjnnslice=1&Kommuneslice=14&top=yes Tala for røykevanar frå vidaregåande skule] er låge, men ein manglar samanlikningsgrunnlag frå fleire år. Tala frå Sogn og Fjordane føl trenden for den norske befolkninga som viser ein kraftig nedgang i røykarar i Noreg siste åra, spesielt blant ungdom.
+'''Flora kommune har gjennomført Ungdata i 2014 og 2016 for elevar i  9. klasse og på VG1, dette skal gjennomførast kvart 2. år. Ungdata er eit kvalitetssikra og standardisert system for lokale spørreundersøkingar som vert gjennomført i samarbeid med Bergensklinikkane. Undersøkinga gjev oss kunnskap om ungdom si helse og trivsel, bruk av rusmidlar og tobakk og ulike former for kriminell- og antisosial adferd som vold og mobbing. Elevane svarar òg på spørsmål om  forhold til føresette, familien sin økonomi, levekår, nærmiljø, skule og utdanning. Ungdata syner at ungdommane i Flora kommune drikk mindre enn før, få har brukt hasj. Det er eit lågt tal som røyker,  omlag ein femtedel av ungdommane på vidaregåande snusar dagleg.'''
-[https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=ar&stubs=geo&stubs=alder&stubs=kjonn&measure=common&virtualslice=Andel_value&layers=virtual&arsubset=2011+-+2013&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/C3&kjonnsubset=3&mode=cube&alderslice=11&virtualsubset=Andel_value&v=2&geoslice=1401&aldersubset=11+-+15&measuretype=4&cube=https://161.4.9.106:443/obj/fCube/C3_C1&kjonnslice=3&geosubset=1401,1416,1428+-+1439&arslice=2013&top=yes Høg del av elevar i 10. klasse har prøvd snus]. Tala beskriv ikkje den daglege bruken av snus.
- [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=rstal&stubs=Kommune&stubs=Klassetrinn&stubs=Kjnn&measure=common&virtualslice=Aldriprvtnarkotiskestoff_value&layers=virtual&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/F10&mode=cube&virtualsubset=Aldriprvtnarkotiskestoff_value&v=2&rstalslice=2012&rstalsubset=2012&measuretype=4&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/F10_C1&Kommunesubset=14+-+1401,1416,1428+-+1439&Kjnnsubset=1+-+2&Klassetrinnslice=2&Kjnnslice=1&Klassetrinnsubset=2&Kommuneslice=14&top=yes Tal frå vidaregåande om ungdom som har prøvd narkotiske stoff] ligg lågt i Sogn og Fjordane.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|røyking_2}}
-Flora kommune har gjennomført Ungdata våren 2013 for alle 9. klasse og på VG1. Resultat syner at debutalderen for alkohol er om lag som landet for øvrig.
-Røyking er ein av dei viktigaste årsakene til redusert helse og levealder. Omtrent halvparten av dei som røyker daglig i mange år, dør av sjukdomar som skuldast tobakk. I tillegg råkast mange av sjukdommar som fører til helseplager og redusert livskvalitet. Studiar viser at dei som røyker dagleg, i snitt dør 10 år tidligare enn ikkje-røykarar, og 25 prosent av dei som røyker dagleg dør 20-25 år tidligare enn gjennomsnittleg levealder for ikkje-røykarar. ''Kjelde:'' [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?v=2&submode=ddi&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Royking&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Royking_C1&mode=documentation&top=yes fhi.no]
-Røykevanar er knytt opp mot sosial ulikskap i helse. ''Kjelde: ''''[http://www.sirus.no/publikasjon/rusmidler-i-norge/3-tobakk SIRUS.no (kapittel 3.3.4)'']
-Bruk av snus aukar risiko for kreft i bukspyttkjertel, spiserøyr og munnhole og har fleire andre negative effektar. Snus aukar risiko for dødfødde og for tidleg fødsel. ''Kjelde: ''''[https://helsenorge.no/rus-og-avhengighet/royk-og-snus/helseskader-av-snus Helsedirektoratet. Helseskader av snus'']''.''
 = Helsetilstand =
 === Tannhelse ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|tannhelse_1}}
+På landsbasis har det vore ein nokså jamn nedgong i kariesførekomst i tennene blant 5, 12 og 18- åringane dei siste 25 åra. Om lag ¾ av alle 5, 12 og 18-åringar er undersøkte/behandla eller registrert (Kjelde; SSB). DMTF=0 tyder tenner som ikkje trong behandling eller hadde vore behandla tidlegare (kjelde; SSB,  Florø tannklinikk).
-[http://www.sfj.no/tannhelse.343510.nn.html Tannhelsa til barn og unge i Sogn og Fjordane] er rekna for å vere god og ligg over landsgjennomsnittet.
-DMTF=0 tyder tenner som ikkje trong behandling eller hadde vore behandla tidlegare (kjelde; tal frå tannhelsetenesta i Florø)
-Dei siste 30 åra har tannhelsa betra seg mykje. Fleire barn og unge har ingen eller få hol i tenna. Endå varierer tannhelse med alder, økonomi, og kvar i landet ein bur. ''Kjelde'': [http://www.fhi.no/artikler/?id=70818 fhi.no]
+{{#lst:Folkehelseoversikt|tannhelse_2}}
 === Sjukehusinnleggingar generelt ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|sjukehusinnleggingar_1}}
-Tal på [https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no/webview/index.jsp?headers=Aar&stubs=KomNrHjem&measure=common&virtualslice=Innleggelsarisjukehusbdeel_value&layers=virtual&study=https://161.4.9.106:443/obj/fStudy/I014totalt&KomNrHjemsubset=14+-+1401,1412,1416,1428+-+1439&mode=cube&v=2&Aarsubset=9+-+13&virtualsubset=Innleggelsarisjukehusbdeel_value&KomNrHjemslice=14&Aarslice=13&measuretype=4&cube=https://statistikk.samhandlingsbarometeret.no:443/obj/fCube/I014totalt_C1&top=yes innleggingar på sjukehus for pasientar i Sogn og Fjordane] har vore relativt stabilt frå 2009 til 2012 med eit hopp for alle kommunane i 2013. Det er uklart kva som er årsak til auken i 2013.
 === Diabetes ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|diabetes_1}}
-[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&AARslice=2011_2013&stubs=GEO&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&GEOslice=0&layers=KJONN&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/t2-diabetes&mode=cube&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&v=2&KJONNslice=0&AARsubset=2007_2009+-+2011_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/t2-diabetes_C1&top=yes Bruk av legemiddel til behandling av type 2-diabetes] har nasjonalt og for Sogn og Fjordane auka frå 2009 til 2013. Tala for dei utvalde kommunane varierer.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|diabetes_2}}
-Førekomsten av type 2-diabetes er usikker og behandlinga av sjukdomen varierer. Kosthald, mosjon og vektreduksjon kan for nokon normalisere blodsukkeret og halde sjukdomen under kontroll. Overvekt er ein viktig risikofaktor for utvikling av type 2-diabetes og førekomst av type-2 diabetes kan derfor spegle befolkninga sine levevaner.  ''Kjelde: ''''[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&AARslice=2011_2013&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&GEOslice=0&layers=KJONN&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/t2-diabetes&mode=documentation&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&v=2&KJONNslice=0&AARsubset=2007_2009+-+2011_2013&measuretype=4&submode=ddi&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/t2-diabetes_C1&top=yes fhi.no'']
 === Hjerte- og karsjukdomar ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|hjerte_1}}
-[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&stubs=DODAARGRUPPE&measure=common&virtualslice=MEIS_MA10_value&layers=KJONN&layers=virtual&GEOsubset=14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/HKS-daar&mode=cube&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA10_value&KJONNslice=0&AARsubset=2007+-+2012&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/HKS-daar_C1&DODAARGRUPPEsubset=eur33,eur34+-+eur36&top=yes Det har sidan 2007 vore ein jamn reduksjon i dødelegheit (0-74 år) av hjerte- og karsjukdom]. Dette kan skuldast både meir effektiv behandling og førebygging, men også auka levealder i befolkninga generelt.
 === Muskel- og skjelettlidingar ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|muskel_1}}
-[http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&headers=ALDER&AARslice=2011_2013&stubs=GEO&stubs=SYKDOMSGRUPPE&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&ALDERslice=0_74&GEOslice=0&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=KJONN&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/KUHRmuskel-ogskjelett&ALDERsubset=0_74,15_29&mode=cube&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNslice=0&SYKDOMSGRUPPEslice=MuskelSkjelett_Total_Eksk&AARsubset=2010_2012+-+2011_2013&measuretype=4&submode=table&SYKDOMSGRUPPEsubset=MuskelSkjelett_Total_Eksk,MuskelSkjelettLid_Ekskl_B+-+MuskelSkjelettPlage_Total&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/KUHRmuskel-ogskjelett_C1&top=yes Sogn og Fjordane ligg rett over landsgjennomsnittet i registrering av muskel og skjelettlidingar i primærhelsetenesta]. Likande trend finn ein og [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&stubs=SYKDGRUPPE&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&layers=KJONN&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/nprHoftebrudd&mode=cube&SYKDGRUPPEsubset=M00_M99,S72&virtualsubset=MEIS_MA3_value&v=2&KJONNsubset=0&KJONNslice=0&AARsubset=2008_2010+-+2011_2013&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/nprHoftebrudd_C1&top=yes i spesialisthelsetenesta, medan lårbeinsbrot] ligg på landsgjennomsnittet.
 === Kreft ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|kreft_1}}
-I Sogn og Fjordane [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&stubs=GEO&stubs=DODAARGRUPPE&stubs=KJONN&measure=common&virtualslice=MEIS_MA10_value&layers=virtual&GEOsubset=14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/kreft-daar&mode=cube&v=2&KJONNsubset=0+-+2&virtualsubset=MEIS_MA10_value&AARsubset=2007+-+2012&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/kreft-daar_C1&DODAARGRUPPEsubset=eur07,eur17+-+eur21,krlunger&top=yes har dødelegheit av kreft ] siste 5 åra vore stabil. [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&headers=KJONN&AARslice=2003_2012&stubs=GEO&stubs=ICD10_GRP&measure=common&virtualslice=MEIS_value&GEOslice=0&layers=virtual&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/Kreft&mode=cube&ICD10_GRPslice=C00_96&KJONNsubset=0,1+-+2&virtualsubset=MEIS_value&v=2&KJONNslice=0&AARsubset=1998_2007+-+2003_2012&measuretype=4&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/Kreft_C1&ICD10_GRPsubset=C00_96,C15_26+-+C81_96,C18_21&top=yes Nye krefttilfelle] aukar jamt i same periode. Tala frå Sogn og Fjordane føl nasjonal utvikling.
+{{#lst:Folkehelseoversikt|kreft_2}}
+=== Psykiske lidingar ===
+{{#lst:Folkehelseoversikt|psykiske_1}}
-Årsak til kreftsjukdom er knytt til arvemateriale og miljøpåverknader. Ein reknar at det er få tilfelle av kreft der arv er einaste årsak. Førebygging av kreftsjukdom er knytt til å redusere tobakksrøyking, reduksjon i eksponering av miljøgifter, redusere alkoholkonsum, auke inntak av frukt og grønsaker, auke fysisk aktivitet, førebygge overvekt og unngå å bli solbrend. ''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=58461 fhi.no'']
+'''Ungdatakartlegginga gjev oss eit bilde på barn og unge si helse og trivsel og denne viser at det er færre ungdomskuleelevar i Flora som er fornøgd med si eiga helse. Fleire rapporterer om daglege fysiske og psykiske helseplager  samanlikna med fylket og landet. Her er òg ein større andel som brukar reseptfrie medikament. Det kan sjå ut som ein på landsbasis finn ei auke i psykiske vanskar, spesielt blant unge jenter.  Samtidig er ikkje funna heilt eintydige og ein manglar kunnskap om årsaksforholda rundt dette. Ein må vere varsam med å trekke konklusjonar, men det likevel grunn til å følgje med på utviklinga av barn og ungdom si psykiske helse.'''
+{{#lst:Folkehelseoversikt|psykiske_2}}
-Årsak til auke i krefttilfelle kan vere aukande alder i befolkninga og betring i diagnostiske verktøy. ''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=70807 fhi.no'']
+= Oppsummering av utfordringar i Flora kommune =
+=== Sosial ulikskap ===
+I internasjonal samanheng er den norske folkehelsa god, men bak tala skjuler det seg store forskjellar i sjukelegheit og dødelegheit. Dei med høg utdanning og  god økonomi har best helse. Innbyggarane i Flora kommune har lågare utdanningsnivå enn landet, men inntektsnivået er ikkje lågt.  I eit folkehelseperspektiv er sosial ulikheit fortsatt ein av våre største utfordringar som samfunn. Dette er komplekse utfordringar som krev samansette løysingar. Ei rekke samfunnsforhold påverkar folkehelsa. Så lenge sosial ulikskap i helse oppstår på grunn av ulik ressursfordeling på ei rekke samfunnsområde og gjennom heile livet, må ein tenke folkehelse og fordeling i alt vi gjer. Reduserte sosiale helseforskjellar er eit viktig mål i folkehelsearbeidet. Ei utjamning av dei sosiale helseforskjellane gjev eit stort potensiale for betring av folkehelsa.
-=== Psykiske lidingar ===
+=== Fysisk aktivitet ===
+Helsedirektoratet tilrår at barn og unge bør delta i fysisk aktivitet med moderat eller høg intensistet i minimum  60 minutt dagleg. Aktivitetsnivået aukar i barneåra, og fell så fram mot vaksen alder, særleg hos jenter. Ein ser at i 15-årsalderen er det berre om lag halvparten som tilfredsstiller tilrådingane (kjelde Helsedirektoratet).
-På oversikt over registrerte [http://khs.fhi.no/webview/index.jsp?headers=AAR&headers=ALDER&AARslice=2011_2013&stubs=GEO&stubs=SYKDOMSGRUPPE&measure=common&virtualslice=MEIS_MA3_value&ALDERslice=0_74&GEOslice=0&GEOsubset=0,14,1401,1412,1416,1428+-+1439&layers=KJONN&layers=virtual&study=http://10.1.5.16:80/obj/fStudy/KUHRpsykisk&ALDERsubset=0_74,15_29&mode=cube&v=2&KJONNsubset=0&virtualsubset=MEIS_MA3_value&KJONNslice=0&SYKDOMSGRUPPEslice=PsykiskePlagerLidelser_To&AARsubset=2010_2012+-+2011_2013&measuretype=4&SYKDOMSGRUPPEsubset=PsykiskePlagerLidelser_To,PsykiskeLidelser_Total+-+PsykiskePlager_Total,AffektiveLidelser+-+Angstlidelser&cube=http://10.1.5.16:80/obj/fCube/KUHRpsykisk_C1&top=yes psykiske lidingar i primærhelsetenesta] ligg Sogn og Fjordane under landsgjennomsnittet. Det er stor variasjon i data mellom dei utvalde kommunane, noko som kan forklarast med lavt talmateriale i enkelte kommunar. Ein har lite data til å kunne vurdere utviklinga.
+Om lag ein av fem vaksne når opp til Helsedirektoratet si minimumsanbefaling med minst 30 minutter fysisk aktivitet per dag i gjennomsnitt. Helsegevinsten med å auke den fysiske aktiviteten er vel dokumentert. Tilrettelegging av lågterskeltiltak for alle vil òg vere eit viktig tiltak.
-Nasjonalt viser tal frå reseptregisteret ei auke av [http://www.fhi.no/eway/default.aspx?pid=239&trg=Content_7242&Main_6157=7239:0:25,8904&MainContent_7239=7242:0:25,8906&Content_7242=7244:110703::0:7243:12:::0:0 bruk av antidepressiva i aldersgruppa 15-19 sidan 2004].
+Skulane har idag utfordringar med å få alle elevane til å delta i kroppsøving både på ungdomsskule og vidaregåande skule. På vidaregåande fører det til at enkelte elevar ikkje får standpunktkarakter, vitnemål og såleis få fullført den vidaregåande opplæringa. Andre vidaregåande skular i Norge har gjort forsøk med meir tilrettelagde kroppsøvingstimar for alle elevar med gode resultat.
-Folkehelseinstituttet estimerer at 8% av barn og unge mellom 3-18 år har ei psykisk liding. ''Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/eway/default.aspx?pid=239&trg=Content_6503&Main_6157=6246:0:25,5498&MainContent_6246=6503:0:25,5508&Content_6503=6259:80180:25,5508:0:6250:92:::0:0 Psykiske lidelser i Norge: Et folkehelseperspektiv (s 43)'']
+=== Psykisk helse  ===
+Psykiske lidingar er i dag ein av dei store helse- og samfunnsutfordringane i Norge og er eit satsingsområde nasjonalt. Tre, store ungdomsundersøkingar i Oslo viser tendens til auke i depresjonsplager og nedgong i adferdsvanskar blant elevar i 9. og 10. klasse samt <nowiki>1.kl</nowiki>asse vidaregåande. Funna her syner same tendens som den norske levekårsundersøkelsen som saman med nye tal frå reseptregisteret kan tyde på ein utviklingstrend. Ei rekke undersøkingar syner at låg sosioøkonomisk status, målt som kort utdanning eller lav inntekt, har samanheng med risiko for psykiske plager. Psykiske lidingar i barne- og ungdomsår ser ut til å ha meir vidtrekkande negative konsekvensar enn somatisk sjukdom. Døme er fråfall i skule, lausare tilknyting til arbeidsmarkedet, økonomiske vanskar og vanskar i nære relasjonar. Barn som syner tegn på psykiske plager eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt i helsestasjon, barnehage og skule.
-Ungdata tal Flora eller helseundersøkinga
+I arbeidet med psykisk helse er det lagt for liten vekt på miljøfaktorar og på dei forhold som påverkar psykisk helse og trivsel i populasjonen. I folkehelsearbeid må det fokuserast på folk sine betingelsar for meistring; forhold i menneska sitt miljø og på dei arena som fremmar meistring, tilfredsheit, tilhørigheit, utvikling og vekst, oppleving av meining, autonomi og positive relasjonar (Kjelde; Fhi, Folkehelserapporten 2014).
-Omtrent halvparten av den norske befolkninga vil ha ei psykisk liding i løpet av livet, og om lag ein tredjedel i løpet av eit år. Dei tre vanligaste gruppene psykiske lidingar er angstlidingar, depressive lidingar og alkoholmisbruk. Førekomsten har vore stabil i den norske befolkninga siste 10 år''. Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/dav/68675aa178.pdf Folkehelseinstituttet: Psykiske lidelser i Norge: Et folkehelseperspektiv (s 22)'']
+=== Innvandrarar ===
+Flyktningsituasjonen i Norge og Europa i 2015 gav utfordringar for kommunane, denne situasjonen har endra seg. Betre integrering av innvandrarar som får innvilga opphald i Norge er likevel eit satsingsområde. Det er fleire utfordringar knytt til dette,men truleg er språkopplæring, utdanning og arbeid viktige nøkkelord. Innvandrarar er ei samansett gruppe når det gjeld alder, kjønn, opprinnelsesland, sosioøkonomisk status, innvandringsgrunn og opphaldstid. Nokre av helseforskjellane mellom ulike innvandrargrupper har samanheng med sosioøkonomisk status, men lav sosioøkonomisk status kan òg vere eit resultat av å vere innvandrar.
-Psykiske lidingar i barne- og ungdomsåra aukar risikoen for fysisk sjukdom, fråfall frå skulen, lausare tilknyting til arbeidsmarknaden og rusmisbruk. Barn som viser teikn til psykiske plager, eller som er eksponert for alvorlege risikoforhold bør fangast opp på eit tidleg tidspunkt. Helsestasjon, barnehage og skule er sentrale arenaer''. Kjelde: ''''[http://www.fhi.no/artikler/?id=110703 Folkehelserapporten 2014'']
+Desse utfordringane skal det arbeidast vidare med i kommuneplanen sin samfunnsdel  og lagast tiltak på i årleg budsjett- og handlingsprogram.

Forskjell mellom versjoner av «Flora kommune»

Nåværende revisjon fra 2. jan. 2019 kl. 09:52

Innhold

Befolkningssamansetnad

Folketalsutvikling

Folketalsframskrivingar

Etnisk samansetting og utvikling

Oppvekst- og levekår

Låginntekt hushaldning

Einslege forsørgjarar

Arbeidsløyse

Sjukefråvær

Uføretrygd

Mottakarar av sosialhjelp

Utdanningsnivå

Fråfall i vidaregåande skule

Barnevern

Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø

Radon

Kvalitet på drikkevatn

Lovbrot

Frivillige lag og organisasjonar

Mobbing og trivsel i skulen

Skader og ulykker

Personskadar behandla i sjukehus

Andre ulykker

Helserelatert atferd

Fysisk aktivitet

Kosthald

Overvekt

Søvn

Røyking og rusmidlar

Helsetilstand

Tannhelse

Sjukehusinnleggingar generelt

Diabetes

Hjerte- og karsjukdomar

Muskel- og skjelettlidingar

Kreft

Psykiske lidingar og plager

Røyking og rusmidlar

Helsetilstand

Tannhelse

Sjukehusinnleggingar generelt

Diabetes

Hjerte- og karsjukdomar

Muskel- og skjelettlidingar

Kreft

Psykiske lidingar

Oppsummering av utfordringar i Flora kommune

Sosial ulikskap

Fysisk aktivitet

Psykisk helse

Innvandrarar